Polskie Góry Stołowe geograficznie znajdują się na obrzeżach Kotliny Kłodzkiej, a zostały wypiętrzone ok. 30 milionów lat temu. Leżąca na terenie Czech zachodnia część Gór Stołowych nosi nazwę Wyżna Broimovska (czes. Broumovská vrchovina).

Góry Stołowe są jedynymi w Polsce tzw. górami płytowymi. Cechują się one wyjątkowo specyficzną budową. Ich elementem charakterystycznym są ułożone poziomo i pionowo warstwy skalne cechujące się różną twardością.

Na świecie najbardziej znanym tego rodzaju tworem natury jest mierząca 1067 m n.p.m. Góra Stołowa ulokowana się na Przylądku Dobrej Nadziei w Afryce.

W okresie kredy w erze mezozoicznej – ok. 100 mln lat temu, obszar dzisiejszych Gór Stołowych znajdował się pod wodami istniejącego w tamtym czasie morza czeskiego (tzw. morza górnokredowego).

Obecną geomorfologię, w postaci rozległych, płaskich partii wierzchowinowych szczytów oraz stromych, a często po prostu pionowych ścian, Góry Stołowe zawdzięczają procesom transportu, sedymentacji materiału skalnego oraz późniejszym ruchom górotwórczym.

Wody dopływające do morza czeskiego zawierały zwietrzony materiał skalny, który następnie opadał na dno, gdzie układał się poziomo (czyli ulegał sedymentacji), powodując powstawanie kolejnych pokładów skał osadowych. Kolejnym rozdziałem historii są ruchy skorupy ziemskiej (ruchy tektoniczne), wskutek których zalegające na dnie pokłady skał osadowych zostały wyniesione pionowo w górę, jednakże (co jest niesłychaną rzadkością) w całej swojej geologicznej historii nie podległy żadnym fałdowaniom, dzięki czemu zachowała się ich budowa warstwowa zorientowana poziomo. Na finalny wygląd Gór Stołowych, możliwy do zaobserwowania obecnie także w postaci spektakularnych form skalnych, wpłynął trwający miliony lat wpływ wody, wiatru i zmienność temperatur określany procesem wietrzenia.

Mając na względzie wyjątkowość tego obszaru, w 1981 roku powołano Stołowogórski Park Krajobrazowy, który z kolei Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 września 1993 roku przemianowany został na Park Narodowy Gór Stołowych, obejmujący powierzchnię ok. 63 km². Siedziba Parku Narodowego znajduje się w pobliskiej, znanej z uzdrowiskowej historii Kudowie Zdrój. Znajdujący się tam park zdrojowy, z pijalnią wód mineralnych, znany jest w całej Polsce.

Ważne „parkowe” miejscowości to Karłów, skąd zacząć można wspinaczkę na Szczeliniec Wielki (913 m n.p.m.), Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój, Radków, Wambierzyce.

Najwyższe, oprócz Szczelińca Wielkiego, wzniesienia w Parku to Skalniak (915 m n.p.m.), Szczeliniec Mały (895 m n.p.m.), Narożnik (851m n.p.m.) i Ptasia Góra (851 m n.p.m.). Sam Szczeliniec Wielki wchodzi w skład tzw. Korony Gór Polski, czyli grupy 28 najwyższych szczytów poszczególnych pasm górskich w naszym kraju, na które wspiąć się można znakowanym szlakiem turystycznym.

Istnieją dwa podstawowe cele wycieczek w Górach Stołowych. Pierwszy z nich to trasa turystyczna na Szczelińcu Wielkim, drugi – szlak prowadzący przez Błedne Skały.

Pierwsze potwierdzone ślady obecności ludzi na Szczelińcu Wielkim datowane są na rok 1576. Obecnie na szczyt Szczelińca Wielkiego prowadzi szlak ułożony w 1814 roku ze skalnych schodów przez Franza (Franciszka) Pabela – sołtysa Karłowa. On też jest autorem nazw wszystkich form skalnych na Szczelińcu. Przez wiele lat była to droga wejściowa i zejściowa zarazem. Dopiero od roku 2001 funkcjonuje całkiem nowo wybudowana trasa zejściowa ze Szczelińca (ale nie tak ekscytująca i naturalna jak droga wytyczona 200 lat temu przez Franza Pabela). Na szczycie spotkamy wiele form skalnych. Chyba najsłynniejsze z nich to: Małpolud, Wielbłąd, Kwoka, Fotel Pradziada, Kołyska Łiczyrzepy, ale i inne jak Słoń, Wahadło, Głowa Księżniczki Emilki, Koński Łeb, Głowa Murzyna, Żółw, Pies, czy Sowa. Na trasie mija się Niebo (z piękną panoramą) oraz Piekiełko (szczelina skalna długa na 100 m i głęboka na 20 m, w której nawet w początkach lata zalega śnieg).

Jeszcze nie tak dawno, sporą dawkę emocji dawała podróż pociągiem z Kudowy do Kłodzka. Dystans wyjątkowo krętej linii kolejowej, liczącej 44 km pokonywało się w ponad 2 godziny, ale przyjemność z jazdy była zdecydowanie grzechu warta…

Do Parku Narodowego Gór Stołowych warto wybrać się na dłużej niż weekend. Tuż za granicą znajduje się czeska część Gór Stołowych, czyli niezwykle ciekawe Adrszpaskie oraz Teplickie (Cieplickie) Skalne Miasta. Są one nie mniej atrakcyjne aniżeli nasza polska część Gór Stołowych. Ale to już temat na zupełnie inny artykuł.

Ciekawostki:

1. Cały Park Narodowy Gór Stołowych udostępnia ponad 100km szlaków! Wędrując nimi niesamowite wrażenia robią tzw. grzyby skalne (formy skalne składająca się z bloku opartego na cienkiej kolumnie, przypominające kształtem grzyby).
2. Na terenie Parku występuje osobliwość ornitologiczna – parkowe lasy to miejsce życia zarówno największej, jak i najmniejszej polskiej sowy.
3. Biegnąca z Radkowa, przez Karłów do Kudowy droga nr 387, z uwagi na swoją niebywałą krętość, nazywana jest Szosą Stu Zakrętów.
4. W przeszłości natomiast trasa Kłodzko, Duszniki, Kudowa, Nachodź, Praga była częścią słynnego Bursztynowego Szlaku.
5. Przy Dyrekcji Parku Narodowego Gór Stołowych znajduje się otwarte w 2002 roku Muzeum Żaby gromadzące kilka tysięcy eksponatów z 6 kontynentów.
6. Franciszek Pabel – ojciec turystyki stołowogórskiej – oprowadzał turystów po Szczelińcu aż przez 71 lat (!), nawet w wieku późnej starości po 3-4 razy dziennie wchodząc i schodząc ze szczytu! Tym faktem zapewne mógłby zawstydzić większość nawet dość zapalonych turystów…

Tekst: Robert Kimbar

Marek Szymański (pracownik WODR w Poznaniu)

Fot. Robert Kimbar