Jego chód jest zazwyczaj lekki i spokojny, krok długi i dostojny. Wytrwały i szybki biegacz, doskonale skacze i pływa. Co roku byki, aby zaimponować samicy nakładają poroże. Z podniesioną głową noszą je dumnie przechadzając się po lesie.

Jeleń szlachetny, występuje w kompleksach leśnych otoczonych polami uprawnymi i łąkami. Jeleń wykazuje wyraźnie zmienność sezonową co do wyboru siedliska, więc latem preferuje łąki i szuwary, jesienią lasy liściaste z udziałem dębu i buka, a zimą przenosi się do drzewostanów iglastych. Jest aktywny o zmierzchu i w nocy, w ciągu dnia ukrywa się zwykle w gęstwinie lub w spokojnych częściach lasu, latem również w łanach zbóż. Dopiero wieczorem wyrusza na poszukiwanie pożywienia, na pola i uprawy leśne, rankiem zaś wraca do swojej ostoi.

Jelenie żyją w stadach (chmary), mają dobrze rozwinięte zachowania socjalne oraz sposoby komunikacji. Poza okresem rozrodczym grupy żeński i męski bytują oddzielnie. W obu grupach jest zachowana hierarchia, a grupy mogą liczyć nawet kilkaset osobników. W skład takiej grupy wchodzą samice, cielęta i młode samce do 3 roku życia. Grupie przewodzi licówka, czyli starsza samica stojąca najwyżej w hierarchii grupy. Tu też wykształcona jest wewnętrzna struktura dominacji między poszczególnymi osobnikami, w której najważniejszą rolę odgrywa masa ciała i wielkość poroża.

Zasadniczym pokarmem jeleni są trawy, zielone rośliny dwuliścienne, krzewinki, młode pędy, liście drzew i krzewów, a także grzyby. Wśród ulubionych krzewów jeleni należy wymienić natomiast leszczynę, kruszynę, maliny, wierzby i jałowiec. W skład ich diety wchodzi również kora drzew. Najważniejszymi gatunkami drzew w pokarmie jeleni są sosna zwyczajna, grab, brzozy, dęby, olsza, jarzębina, osika i klon, którą latem nacinają siekaczami żuchwy, łapią wargami i zrywają długimi pasami, ciągnąc zwykle w górę (spałują), zimą natomiast zeskrobują mocno trzymającą się korę, pozostawiając wyraźne ślady zębów. Podczas rykowiska stare byki pobierają tylko minimalną ilość pożywienia w ten sposób tracąc 15-20% masy ciała, co osłabia i sprawia, że stary byk jest w stanie utrzymać harem około 2 tygodni, po czym pojawia się silniejszy byk i przejmuje chmarę łań.

W okresie jelenich godów (rykowiska) byk wydaje głośny, głęboki i daleko słyszany ryk, będący jednocześnie przestrogą dla rywali, którzy chcieliby zająć jego miejsce w chmarze. Jeśli rywal zanadto się zbliży, dochodzi do zaciętej walki, podczas której wieńce byków z hukiem i trzaskiem uderzają o siebie, aż słabszy ustąpi pola zwycięzcy.

Człowiek zmusił jelenia do życia w lasach, choć pierwotnie żył on na wolnych przestrzeniach rzadko porośniętych drzewami. Dawniej na jelenie polowano konno z psami, zapędzano je do dużych zagród i tam zabijano za pomocą oszczepów, kusz i muszkietów. Do naturalnych wrogów jelenia należą wilki, które ścigają go zgrają dopóty, dopóki nie ustanie ze zmęczenia, rysie, atakujące skokiem z góry na kark, jeśli nieuważnie przechodzi w pobliżu ich zasadzki, rzadziej niedźwiedzie.

Tekst: Waldemar Górski

Fot. Wiesław Sumiński