Tradycja ogrodnictwa w Polsce trwa od ponad 100 lat. Zielone tereny ogrodów działkowych zajmują ok. 44 tys. hektarów tworząc blisko 5000 ogrodów. Zgodnie z definicją ustawową jest to miejska przestrzeń zielona, służąca zaspokajaniu wypoczynkowych, rekreacyjnych i innych socjalnych potrzeb członków społeczności lokalnej. Ponadto jest to wydzielony obszar gruntu, podzielony na tereny ogólne i działki będący we władaniu Polskiego Związku Działkowców.

Badania CBOS – o ogrodach

Według badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznych 88 proc. Polaków popiera istnienie w miastach rodzinnych ogrodów działkowych. Ponadto większość Polaków nie zgadza się na zmianę zagospodarowania terenów na budynki mieszkalne czy miejsca rozrywki.

17 proc. respondentów korzysta w sposób aktywny z ogrodów działkowych, natomiast 29 proc. przyznaje, że ktoś z ich najbliższej rodziny bądź on sam ma działkę.

Jedynie 11 proc. uważa, że ogrody w miastach powinny być zagospodarowane inaczej.

Kto korzysta z ogródków

Autorzy obywatelskiego projektu o rodzinnych ogrodach działkowych w uzasadnieniu wskazując schemat społeczny osób korzystających z ogrodów. 42,49 proc. stanowią osoby czynne zawodowo, 42,07 proc. emeryci, 11,23 proc. renciści oraz ok. 4,21 proc. bezrobotni. Wśród największej grupy osób zdecydowana większość stanowią pracownicy fizyczni i osoby na najniżej płatnych stanowiskach.

W opinii twórców projekt ogrody działkowe umożliwiają aktywizację osób starszych przez rekreację oraz pracę na świeżym powietrzu. Uprawa warzyw i owoców stanowi istotny wkład w dietę osób posiadających ogrody. Ponadto spędzanie wolnego czasu na działkach jest coraz częstszą formą wypoczynku mieszkańców wielorodzinnych bloków.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego co zakwestionował

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 11 lipca 2012 r. zakwestionował 24 z 50 artykułów ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych. Trybunał, pomimo tak dużej ilości przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją, nie zakwestionował idei istnienia rodzinnych ogrodów działkowych. Zakwestionował natomiast istnienia jednego uprzywilejowanego organu –  Polskiego Związku Działkowców. Który jako jedyny podmiot może tworzyć rodzinne ogródki działkowe.

Z ważniejszych uregulowań zakwestionowanych należy wymienić m.in.: art. 9 stanowiąc, że rodzinne ogrody są zakładane na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, samorządu oraz PZD; art. 13, przyznający PZD wyłączność w kwestii podziału gruntu na tereny ogólne i działki; art. 17 i 18 wedle których na likwidację ogrodu musi zawsze wyrazić zgodę PZD;  art. 26 stanowiący, iż organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego muszą wspierać realizację zadań PZD; art. 28 dotyczący jednostek i organów Związku; art. 35 dotyczący możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez PZD.

Większość z zakwestionowanych przepisów jest niezgodna z art. 2 oraz 32 ust.1 Konstytucji, które stanowią, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” oraz wyrażającą równość wobec prawa.

Trybunał w wyroku wyznaczył termin 18 miesięcy od ogłoszenia wyroku z upływem, którego przepisy te stracą moc, co nastąpi 21 stycznia 2014 r.. Do tego czasu ustawa realizująca wyrok TK musi zostać uchwalona.

Debata Sejmowa

W sejmie odbyło się pierwsze czytanie ustaw dotyczących rodzinnych ogrodów działkowych. Oprócz inicjatywy obywatelskiej rozpatrzony zostały także projekt Platformy Obywatelskiej, Solidarnej Polski oraz Sojuszu Lewicy Demokratycznej.

Projekt obywatelski i Platformy mocno się od siebie różnią. Rozwiązania w nich zaproponowane w sposób odmienny regulują sporne kwestie.

Kluby Prawa i Sprawiedliwości, Ruchu Palikowa oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego nie wnosiły własnych projektów. Zapowiedziały poparcie dla inicjatywy obywatelskiej.

Inicjatywa obywatelska

Komitet Inicjatywy Ustawodawczej Projektu Ustawy o Rodzinnych Ogrodach Działkowych został zawiązany w październiku 2012 r. Komitet przygotował projekt ustawy, który w Jego opinii wychodzi naprzeciw konieczności zmiany ustawy, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11 lipca 2012 r. Obywatelski projekt poparło blisko milion Polaków, co daje mu niespotykaną legitymację społeczną.

Projekt reguluje zasady tworzenia, funkcjonowania i likwidacji ogrodów działkowych a także prawa i obowiązki działkowców. Najistotniejszą kwestią projektu jest przekształcenie Polskiego Związku Działkowców w stowarzyszenie ogrodowe. Rodzinne ogrody działkowe oraz jednostki terenowe PZD, stać się mają terenowymi jednostkami stowarzyszenia. Założeniem autorów projekt, jest możliwość podjęcia uchwały, przez walne zebranie członków danej jednostki terenowej o wyodrębnieniu nowego stowarzyszenia ogrodowego. Jednak dopiero po upływie 24 miesięcy od wejścia w życie ustawy.

Obecnie istniejące ogrody działkowe, które funkcjonują bez uregulowanego tytułu prawnego do działki, wedle zapisów ustawy miałyby możliwość nabycia prawa do użytkowania, po spełnieniu jednego z warunków. Po 1. ogród funkcjonuje na nieruchomości ponad 30 lat. Po 2. gdy funkcjonowanie ogrodu jest zgodne z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Po 3. gdy ogród stał się ogrodem stałym.

Ogrody, które nie mają uregulowanej sytuacji prawnej i nie spełniają żadnej z powyższych przesłanek, mogą zostać poddane likwidacji bez zapewnienia terenów zamiennych.

Nowe działki zakładane będą na gruntach należących do Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz stowarzyszeń ogrodowych. Grunty SP oraz samorządu mogą być sprzedawane, oddawane w nieodpłatne lub odpłatne użytkowanie bądź użytkowanie wieczyste stowarzyszeniom.

Zadaniem stowarzyszeń będzie prowadzenia ogrodów rodzinnych. Projekt przewiduje zwolnienia z podatku od nieruchomości oraz podatku rolnego.

Ważną kwestią jest proces likwidacji ogrodów działkowych. Autorzy projektu przewidzieli kilka możliwości. W przypadku nabycia nieodpłatnie prawa do nieruchomości przez stowarzyszenie, właściciel nieruchomości może wystąpić do stowarzyszenia o wyrażenie zgody na likwidację. Jedynym powodem likwidacji, może być funkcjonowanie ogrodu w  sprzeczności z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W przypadku likwidacji ogrodu na cel publiczny zgoda stowarzyszenia nie będzie wymagana. Właściciel będzie zobowiązany do zapewnienia nieruchomości zamiennej, założenia nowego ogrodu oraz odtworzeniu infrastruktury likwidowanego ogrodu.

Propozycje Platformy odmienne od obywatelskich

Projekt Platformy Obywatelskiej zakłada likwidację PZD oraz rozdysponowanie mienia pomiędzy Skarb Państwa a gminy. Po likwidacji PZD właściciel terenów czyli SP bądź gmina będą zobowiązane do zawarcia bezterminowych umowy na prowadzenie ogrodów. Jednak tylko na terenach przeznaczonych na ten cel w planach zagospodarowania przestrzennego. W gminach decydować o powstaniu ogrodów ma Rada na wniosek stowarzyszenia lub co najmniej 15 osób. W przypadku gruntu SP ogród tworzyć ma wojewoda w drodze zarządzenia na wniosek starosty.

Ogrody prowadzić mają stowarzyszenia, zakładane przez działkowców z danego ogrodu. Do stowarzyszenia należeć będzie zawieranie umowy o prowadzenie ogrody z właścicielem nieruchomości. Następnie stowarzyszenie zawierać ma umowy z działkowcami o korzystanie z działek.

Likwidację ogrodów przewiduje się jedynie w celu realizacji inwestycji celu publicznego lub innego zapisanego w planie zagospodarowania przestrzennego.

Wątpliwości w opinii Sądu Najwyższego i Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

Sąd Najwyższy w opinii do obywatelskiego projektu ustawy, wskazuje na potencjalne niezgodności projektu z Konstytucją. Zauważa, że art. 58 projektu zakłada taki sam status rodzinnych ogrodów (jako podstawowych jednostek organizacyjnych) co uprzednio Trybunał uznał za rozwiązanie niezgodne z Konstytucją.

Wątpliwości dotyczą również art. 61 projektu, który w opinii SN stanowiłby „nieuzasadnione i nieproporcjonalne ograniczenie swobody zrzeszania się”.

Konkludując SN uznaje ww. rozwiązania za niezgodne z Konstytucją oraz nie realizujące wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa przedstawiła opinię zbliżoną do SN. Zwracając uwagę na pkt 17 wyroku TK, odnoszącego się do obszaru swobodnej regulacji. Wskazano, że uchwalenie ustawy w obecnym kształcie, „tworzy stan nierównego traktowania poszczególnych stowarzyszeń”. Stowarzyszenie powstałe z przekształcenia PZD posiadałoby nieruchomości na dogodniejszych zasadach.

Na uwagę w opinii Prokuratorii zwraca uwagę termin 24 miesięcy od wejścia w życie ustawy, w którym to okresie PZD ma przyznaną niepodważalną pozycję. Dopiero po tym terminie możliwe będzie podjęcie uchwały o wyodrębnieniu nowego stowarzyszenia.

Wyniki głosowania

Sejm zdecydował, iż wszystkie projekty nad którymi odbyła się debata, zostaną skierowane do właściwych Komisji Sejmowych. Dalsze prace będą prowadzone w Komisjach Infrastruktury, Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Dodatkowo zaleceniem Sejmu jest zasięgnięcie opinii Komisji Skarbu Państwa oraz Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. W wyniku głosowań Sejm nie zdecydował się na powołanie Komisji Nadzwyczajne jak to miało miejsce przy ustawach o prawie spółdzielczym.

Wypowiedzi parlamentarzystów wszystkich Klubów pozwalają żywić nadzieję, że wątpliwości natury prawnej oraz merytorycznej zostaną szeroko omówione na posiedzeniach Komisji Sejmowych i odpowiednio poprawione.

Tekst: Wojciech Pawlak

Fot. Wiesław Sumiński