Czarny bez jest jedną z najstarszych roślin wykorzystywanych w medycynie ludowej. Jego zalety zostały potwierdzone naukowo, dlatego warto wypróbować szerokiej gamy produktów z bzu czarnego.
Wszystkie świeże części rośliny posiadają toksyczny – sambunigrynę, powodującą wymioty i zawroty równowagi. Związek ten jest całkowicie neutralizowany po wysuszeniu lub obróbce termicznej. W medycynie ludowej wykorzystywano wszystkie części bzu, przypisując im wszechstronne właściwości lecznicze.
Obecnie w ziołolecznictwie wykorzystuje się kwiaty, owoce oraz korę bzu czarnego. Kwiaty bzu należy zbierać przed pełnią kwitnienia około czerwca, obcinając nożyczkami całe baldachy. Najlepiej zbierać je przed południem po obeschnięciu rosy. Nie można gnieść kwiatów, gdyż czernieją. Należy je przerabiać zaraz po zbiorze. Suszyć można rozłożone cienką warstwą w cieniu, w temp. do 30°C.
Kwiaty są cenną skarbnicą rutyny wzmacniającej naczynia krwionośne, choliny wspomagającej prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, kwasów organicznych, garbników, fenoli, związków napotnych i soli mineralnych (wapnia, sodu, potasu i żelaza). Kwiaty bzu są pomocne przy leczeniu przeziębień, grypy, infekcji górnych dróg oddechowych oraz jako środek przeciwgorączkowy i napotny. Kwiaty posiadają silne właściwości antyoksydacyjne przez co redukują wolne rodniki oraz zwiększają odporność organizmu. Kwiaty bzu zalecane są również jako środek moczopędny. W kosmetyce napar ze świeżych kwiatów łagodzi trądzik i stany zapalne skóry.
Owoce bzu dojrzewają wczesną jesienią. Należy zbierać je w pełni dojrzałe. Są jednym z najbogatszych źródeł antocyjaniny w przyrodzie. Zawierają również flawonoidy, pektyny, garbniki, kwasy organiczne, sole mineralne (potas, wapń, magnez, sód, fosfor) i witaminy (szczególnie A, C, B1, B2).
Owoce bzu mają bardzo szerokie zastosowanie, oprócz takich samych właściwość jak kwiaty, zalecane są również jako środek łagodzący ból i stany zapalne. Oczyszczają organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn. Są pomocne w leczeniu skaleczeń, stłuczeń i poparzeń słonecznych. Redukują zmęczenie, działają uspokajająco, mają działanie łagodnie przeczyszczające. W początkach przeziębienia można je stosować zamiast aspiryny. Owoce bzu można suszyć lub robić z nich soki, konfitury, nalewki i wina.
Napar z kwiatów bzu polecany przy przeziębieniu przygotowuje się z 1 łyżki suszonych kwiatów zalanych wrzątkiem i parzonych pod przykryciem przez 15 min. Należy go pić 3 razy dziennie po 1/3 szklanki.
Nalewka z owoców bzu niezastąpiona przy przeziębieniach. W celu jej przygotowania należy zebrać ok. 0,5 kg dojrzałych owoców, wsypać je do słoja i zalać szklanką wódki. Po tygodniu należy odcedzić, a owoce wycisnąć przez płótno. Przelać do butelek. W okresach grypowych przyjmować po 40 kropli na szklankę herbaty do trzech razy dziennie.
Aromatyczna nalewka z kwiatów bzu czarnego. W celu jej przygotowania należy zebrać ok. 50 sztuk baldachów, oddzielić kwiatki od łodyżek, wsypać do słoja, przełożyć je wyszorowanymi i pokrojonymi w plastry cytrynami. Zalać wystudzonym syropem z przegotowanej 3/4 l wody z 3/4 kg cukrem. Słój przykryć gazą i odstawić w ciepłe i nasłonecznione miejsce na tydzień. Całość miesza kilka razy dziennie drewnianą łyżką. Po tygodniu przecedzić, dodać sok z 3 limonek i 1 litr spirytusu. Przelać do butelek, zakorkować i odstawić na miesiąc, czasami wstrząsając. Po tym czasie przefiltrować przez bibułkę filtracyjną, wlać do butelek i odstawić jeszcze na miesiąc.
Syrop z kwiatów bzu przygotowuje się z 15 kwiatostanów zalanych 1 litrem wody odstawionych na 2 dni. Po tym czasie należy odcedzić, a do naparu dodać sok z 1 cytryny i 1 kg cukru. Podgrzać i gorący syrop przelewać do słoików, zamknąć i odwrócić do góry dnem.
Tekst: Barbara Górska
Fot. Autorka