Rok 2014 r. dość ciekawie zapowiada się dla funduszu sołeckiego. A to dlatego, że rząd na jego wydatkowanie w stosunku do poprzednich lat przeznaczył znacznie większą pulę pieniędzy. Dzięki temu, gminy zyskają mocniejsze wsparcie w realizacji zapotrzebowania mieszkańców, poprawiając tym samym standard życia w Polsce lokalnej.
Atrakcyjną zachętą dla gmin do podejmowania decyzji o utworzeniu funduszu jest możliwość zwiększenia o 10 proc. zwrotu z budżetu państwa za wydatki wykonane w ramach funduszu sołeckiego. Tak sformułowana oferta, powinna spowodować szczególne zainteresowanie wśród wielu samorządów, zwłaszcza, że środki pochodzące z funduszu będą nie tylko służyły poprawie warunków życia lokalnych społeczności. Gminy będą mogły je zagospodarować również na usuwanie skutków klęsk żywiołowych, które niestety coraz częściej dewastują nasz kraj.
Fundusz sołecki – co to takiego?
Po kilku latach funkcjonowania fundusz sołeckiego, gwarantującego mieszkańcom wiążący wpływ na budżet gminy, zdecydowanie możemy stwierdzić, że na lepsze zmieniło się funkcjonowanie naszych lokalnych Ojczyzn. Dzięki wyodrębnianiu środków z budżetu gminy, możliwa stała się realizacja wielu przedsięwzięć, które w znaczący sposób poprawiły standard życia mieszkańców. Dziś, funkcjonowanie funduszu sołeckiego można zobrazować w 4 hasłach, które brzmią – pewność, podmiotowość, rozliczalność i aktywność.
Ustawa o funduszu sołeckim gwarantuje, że corocznie radni będą rozważać kwestię funduszu. Pieniądze zapewnione w polskim prawodawstwie to tylko i aż przyczynek do suwerennej dyskusji w sołectwie, która to należy do mieszkańców, mających wiążący wpływ na decyzja lokalnych władz. Ponadto, dzięki jawności i rozliczalności działań władzy publicznej stanowi on fundament funkcjonowania całego państwa. W przypadku funduszu sołeckiego jak i we wszystkich innych publicznych budżetowych wydatkach, tak naprawdę każdy obywatel posiada konstytucyjne prawo do sprawdzenia, jak urząd realizuje i dysponuje funduszem. W związku z tym, mamy prawo pytać o faktury, zamówienia usług, czy umowy podpisywane na wykonanie przedsięwzięć.
To narzędzie daje szerokie możliwości
Niespełna 50 000 sołectw stanowi jeden z największych potencjałów dających zasób wielorakich możliwości. Tereny wiejskie to wciąż miejsca, gdzie kumulują się liczne bariery i problemy, utrudniające życie wielu mieszkańców. Dlatego, tym bardziej konieczne jest uruchamianie dostępnych programów odnowy wsi, udostępniających sołectwom środki finansowe na wykonanie obranych przez nie koncepcji rozwojowych. System tzw. odpisów sołeckich oraz różnorodnych konkursów i grantów, w ramach których sołectwo otrzymuje do wykorzystania kilka bądź kilkanaście tysięcy zł, sprawdza się znakomicie, tworząc aktywnym społecznościom wiejskim solidny fundament dla realizacji obywatelskich inicjatyw. Tym samym daje on pewność, że jeżeli chcą wykonać zadanie o wartości np. 30.000 zł, to mają zagwarantowane już 10.000 zł. Dla gmin umiejących wykorzystać szansę na zrobienie kroku naprzód w istocie ta kwota wystarcza na dokonanie niezbędnych zakupów, organizując resztę potrzebnych środków poprzez pracę mieszkańców, sprzęt, materiały i pieniądze ofiarowane przez darczyńców i sponsorów, składki lub pozyskane zewnętrznie granty. W ten sposób wartość gminnej złotówki ulega podwojeniu, potrojeniu, a nawet pomnożeniu przez wartości jeszcze większe.
Dla wójtów i burmistrzów takie rozwiązania jak Fundusz Sołecki są pełne zalet. Eliminują tworzącą konflikty uznaniowość i kolejkę sołectw do lokalnych budżetów, ponieważ każde z nich otrzymuje tyle, na ile gminę stać, realizując dzięki temu wiele inicjatyw, przy niewielkim organizacyjnym zaangażowaniu gminy. Sukces jest wspólny. Jak na dłoni widać, które wiejskie przywództwo sprawdza się wykorzystując zaoferowane możliwości, a które nie. Jednocześnie pojawia się kryterium jaką wieś dodatkowo wspomóc większym projektem (angażując gminny budżet, bądź składając wniosek o środki unijne, np. z PROW), gdyż na to swym zaangażowaniem sobie zasłużyła i dała dowód, że te dodatkowe możliwości lepiej od innych wykorzysta.
Ustawa o funduszu sołeckim, czerpiąc z europejskich wzorców wspierania rozwoju społeczności wiejskich i doświadczeń wielu samorządów gminnych i wojewódzkich w realizacji programów odnowy wsi, opisane tu mechanizmy tworzy dla całego kraju. Otwiera nowe możliwości dla polskiej wsi, których wykorzystanie zależy od samych mieszkańców oraz gminnej władzy doceniającej znaczenie pobudzenia wielkiego potencjału sołectw.
Jak pozyskać środki?
Aby sołectwo otrzymało pieniądze, rada gminy musi podjąć uchwałę o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego do 31 marca roku poprzedzającego rok, w którym wydatkowane zostaną środki. A zatem, aby w 2014 roku mógł być w gminie wydatkowany fundusz sołecki, do 31 marca 2013 roku rada gminy musiała podjąć uchwałę dotyczącą jego wyodrębnienia. Jeśli tak się nie stało, warto już w tym roku zadbać o przyszłe inwestycje i złożyć formalnych wniosek przy uchwalaniu budżetu.
Uwaga! Coroczne podejmowanie uchwały o wyodrębnieniu lub niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego jest ustawowym obowiązkiem każdej gminy, w skład której wchodzą sołectwa!
Pieniądze w ramach funduszu są wyodrębniane z budżetu gminy, zaś kwota przypadająca na dane sołectwo obliczana jest na podstawie wzoru przedstawionego w ustawie. Kwoty dla poszczególnych sołectw przedstawia wójt, burmistrz lub prezydent do 31 lipca roku poprzedzającego rok, w którym poniesione zostaną wydatki.
Uwaga! Gminy, które zdecydują się wyodrębnić fundusz sołecki, będą mogły liczyć na wyższą refundację wydatków z budżetu państwa.
Wysokość środków, jakie może pozyskać każde sołectwo określa konkretna kwota, obliczana według wzoru zawartego w ustawie. Jej wysokość zależy od tego, ilu mieszkańców liczy sołectwo oraz od dochodów, jakie uzyskuje gmina. Informacja o tym, ile pieniędzy przypada na każde sołectwo, musi być przekazana sołtysom do 31 lipca roku poprzedzającego realizację funduszu. W praktyce ich granica kształtuje się na poziomie od 5 do 25 tysięcy złotych na sołectwo! Jednakże, rada gminy w drodze osobnej uchwały może zwiększyć kwotę funduszu sołeckiego ponad tę wyliczoną według ustawy.
Pieniądze z funduszu można wydać na zadania, które zgodnie z zawartymi regulacjami w polskim prawodawstwie spełniają trzy warunki: służą poprawie warunków życia mieszkańców, są zadaniami własnymi gminy oraz są zgodne ze strategią rozwoju gminy. W praktyce oznacza to, że można je wydać na to wszystko, na co wydaje pieniądze gmina. Przedsięwzięcia z funduszu muszą być realizowane na terenie sołectwa, w którym mieszkańcy podejmują decyzję o jego wydatkowaniu.
O tym, na co zostanie przeznaczony fundusz sołecki, podejmują dorośli obywatele sołectwa w trakcie zebrania wiejskiego. Decyzję mieszkańców, ujętą w formie wniosku o funduszu sołecki wraz z uchwałą zebrania wiejskiego, protokołem i listą obecności z zebrania, sołtys przekazuje wójtowi zgodnie z procedurą określoną w statucie sołectwa, w terminie nieprzekraczalnym do 30 września.
Uwaga! Władze gminy, radni czy sołtys nie mogą wpływać na tę suwerenną decyzję mieszkańców sołectwa. Decyzja mieszkańców jest wiążąca. Wójt sprawdza wniosek o fundusz sołecki jedynie pod kątem poprawności formalnej. Jeśli wniosek spełnia wszystkie warunki formalne, musi zostać uwzględniony w budżecie gminy na kolejny rok.
Choć procedura składania wniosków przez sołtysów i ich rozpatrywanie została określona w ustawie, niemniej, to jednak nie zawiera rozstrzygnięć odnoszących się do upływu terminu w dniu wolnym od pracy. W związku z tym, dla uniknięcia wątpliwości związanych z dochowaniem terminu zasadnym byłoby, aby wnioski zostały przekazywane w ostatnim dniu roboczym przed upływem wskazanej przez ustawodawcę daty. Natomiast w przypadku, gdyby okazało się to niemożliwe do wójta i rady gminy należy ocena czy złożenie wniosku 30 września (w niedzielę) w urzędzie pocztowym albo 1 października (w urzędzie) umożliwia jego pozytywne rozpatrzenie.
Jednakże warto pamiętać, że w szczególnych sytuacjach, kiedy sołtysi mogą mieć trudności w przekazaniu wniosków w ustawowym terminie (np. zebranie wiejskie odbyło się w ostatnich dniach września) – wójt posiadając taką informację może np. wyznaczyć pracownika do pełnienia dyżuru w określonym czasie w urzędzie ,umożliwiając w ten sposób sołtysom złożenie wniosków w ustawowym terminie. Zgodnie z literą prawa, w przypadku odrzucenia wniosku przez wójta w związku z jego nieterminowym złożeniem, sołtys może przedmiotowy wniosek skierować do rady gminy, która ma decydujący głos w uwzględnianiu przedmiotowych wniosków w budżecie gminy
Nowelizacja daje zielone światło
Dzięki przedstawionym przez resort Rafała Trzaskowskiego zmianom, możliwe stanie się zwiększenie środków funduszu sołeckiego. W ministerialnym projekcie zaproponowano, że do 30 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy, rada gminy będzie mogła określić zasady zwiększenia środków funduszu przypadającego na poszczególne sołectwa ponad limit określony ustawą. Ponadto, ważnym punktem w przedstawionych propozycjach jest możliwość nie tylko prowadzenia wspólnych inwestycji przez kilka sołectw, lecz również i zmiany (w trakcie roku budżetowego) wniosku o przyznanie środków z funduszu. Zachętą dla gmin do tworzenia funduszu ma być zwiększenie o 10 proc. zwrotu z budżetu państwa wykonanych wydatków.
Na szczególną pochwałę zasługuje propozycja, by sołectwa mogły zmieniać sposób wydatkowania środków funduszu w ciągu roku budżetowego. Tak sugestia otwiera możliwość wykorzystania wszystkich przyznanych sołectwu środków albo poprzez rozszerzenie planowanego projektu, albo poprzez uchwalenie nowego. Jednakże, obecnie sołectwa takiej możliwości nie mają. Oznacza to, że jeżeli inwestycja kosztowała mniej, niż przeznaczono na nią środków, nadwyżka wraca do gminy.
Ponadto, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji chcąc doprowadzić do zwiększenie uaktywnienia funduszu sołeckiego zaproponował wyższą refundację środków z budżetu centralnego. Obecnie wysokość zwrotu uzależniona jest od stosunku kwoty bazowej w danej gminie do kwoty bazowej liczonej dla całego kraju i wynosi on od 10 proc. do 30 proc. wykonanych wydatków funduszu. Resort proponuje podniesienie tych progów o 10 proc., czyli do poziomu 20, 30 i 40 proc. Aby dodatkowo zachęcić sołectwa do aktywnego korzystania z dobrodziejstw funduszu zaproponowano, aby obowiązywanie uchwały rady o wyodrębnieniu funduszu nie było ograniczone w czasie. Jedynie uchwała o niewyodrębnianiu funduszu ma obowiązywać w danym roku budżetowym.
Źródło: Ustawa z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim