Łacińska nazwa wrzosu Calluna czyli „zamiatać”, świadczy o pochodzeniu od zastosowania tej rośliny do produkcji mioteł. Celtowie zaś często nosili przy sobie kwiat wrzosu, gdyż uważali go za roślinę zapewniającą szczęście w związku, wierność i trwałość uczuć. Obserwatorzy przyrody na podstawie długości gron kwiatowych w danym roku potrafią przepowiadać pogodę na jesień i zimę.

Wrzos zwyczajny jest niskim półkrzewem, rosnącym na glebach kwaśnych. Spotkać go można w dobrze nasłonecznionych miejscach w lasach i na torfowiskach, czasami tworzy duże skupiska tzw. wrzosowiska. Wrzosy są roślinami miododajnymi .
Surowcem zielarskim są kwiaty wrzosu. Pozyskuje się je od sierpnia do września. Suszyć należy je w miejscach przewiewnych bez dostępu promieni słonecznych lub w suszarni w temp. do 40°C. Po wysuszeniu osmykuje się kwiaty z gałązek, a następnie przesiewa przez sito. Prawidłowo wysuszone kwiaty nie zmieniają koloru. Jasnoróżowe lub fioletowe kwiaty wrzosu zawierają cenne związki czynne takie jak: garbniki, flawonoidy, glikozydy, olejki eteryczne, kwasy organiczne, związki polifenolowe i goryczkowe oraz sole mineralne o dużej zawartości krzemionki i potasu.

Przetwory z kwiatów wrzosu zmniejszają rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym, stany zapalne oraz pobudzają wydzielanie soków trawiennych, działają również rozkurczowo i odtruwająco. Uszczelnia naczynia krwionośne i stabilizuje błony komórkowe. Wykazują działanie przeciwzapalne, moczopędne, reumatyczne, uspokajające oraz regeneracyjne. Przeciwbakteryjne działanie wrzosu zwiększa się przy zasadowym odczynie moczu. Zalecany jest w stanach zapalnych dróg moczowych, a także pomocniczo przy kamicy moczowej. Kwiaty wrzosu najczęściej stosuje się w mieszankach w połączeniu z roślinami o podobnych właściwościach.
Wrzos jest rośliną miododajną. Z 1 hektara wrzosu pszczoły mogą wytworzyć ok. 200 kg miodu wrzosowego. Miód ten jest jednym z najcenniejszych i najdroższych miodów kwiatowych. Ma konsystencję galaretowatą o silnym aromacie i ostrym smaku. Miód wrzosowy posiada właściwości antyseptyczne, moczopędne, polecany jest w chorobach oczu, serca, układu pokarmowego  oraz przy nieziębieniu i chorobach grypopodobnych. Polecany jest również do zażywania przy problemach z prostatą. Spożywany przy schorzeniach reumatycznych łagodzi ból. Znalazł również zastosowanie w kosmetyce jako składnik peelingów i maseczek.
Napar wzmacniający z kwiatów wrzosu sporządza się z 1-1,5 łyżki kwiatów zalanych 2 szklankami wrzątku. Napar taki najlepiej przyrządzić w termosie, po zamknięciu odstawić na godzinę, a następnie pić po 1/2 szklanki 3-4 razy dziennie. Napar pity po posiłkach działa jako środek moczopędny i odkażający drogi moczowe, zaś pity pół godziny przed posiłkiem reguluje pracę układu pokarmowego. Napar można podawać także niemowlętom w ilości 20-50 ml, działa korzystnie na przewód pokarmowy, a ponadto uspokajająco.
Regeneracyjna kąpiel z dodatkiem odwaru z kwiatów wrzosu oprócz efektów estetycznych w poprawie kondycji skóry, działa również odprężająco, przeciwzapalnie, przeciwbólowo; polecana jest przy reumatyzmie. Kąpiel taką przyrządza się z 5 łyżek ziół zalanych litrem wody i gotowanych ok. 5 min. Roztwór taki należy odstawić pod przykryciem ok. 15 min. Po przecedzeniu wlać do wanny, kąpiel powinna trwać ok. 20 min.
Mieszankę moczopędną, odkażającą drogi moczowe można przyrządzić z równej ilości z kwiatów wrzosu i chabru bławatka, liści brzozy i ziela połonicznika. Napar przyrządza się z 2 i 1/2 łyżki ziół zalanych 3 szklankami wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem najlepiej w termosie. Pić 3-4 razy dziennie po niepełnej szklance. Mieszankę polecaną w nawracających infekcjach dróg moczowych można przyrządzić z 2 części kwiatów wrzosu, nagietka i wierzbownicy oraz po 1 części kwiatów kasztanowca, korzeni omanu i ziela tymianku.  Mieszanka ta działa również przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, wzmacniająco na naczynia włosowate.

Tekst: Barbara Górska

Fot. Autorka