Olbrzymia puszcza położona tuż za granicą dwumilionowego miasta to ewenement nie tylko na skale europejską, ale i światową. Taką niezwykła osobliwością przyrody jest właśnie Puszcza Kampinoska. Między innymi ten fakt spowodował, że w 2000 roku Kampinoski Park Narodowy został wpisany na światową listę rezerwatów biosfery UNESCO.

Kampinoski Park Narodowy utworzony został w 1959 roku, a jego siedziba mieści się w Izabelinie. Całkowita powierzchnia parku przekracza 385 km² (pierwotnie powierzchnia wynosiła 407km²), co powoduje, że jest on jednym z największym parków narodowych w Polsce. Imponuje również możliwości turystyczne – szlaki piesze mają długość aż 360km, a także liczba odwiedzających park turystów, szacowana na ponad milion osób rocznie, choć to bezwątpienia wpływ bardzo bliskiej obecności olbrzymiej aglomeracji miejskiej.

W krajobrazie Kampinoskiego Parku Narodowego dominują dwa elementy: wydmy oraz bagna. Kampinoskie wydmy uważane są za najlepiej zachowany kompleks wydm śródlądowych na terenie Europy, nieodłącznym elementem kampinoskich bagien jest natomiast łoś, którego populacja jest tu bardzo liczna i który jest symbolem Kampinoskiego Paku Narodowego.

Puszcza Kampinoska jest pozostałością po pierwotnie porastającej teren środkowej Polski Puszczy Mazowieckiej. Intensywne użytkowanie puszczy zaczęło się w wieku XVII, kiedy to karczowano lasy pod budowę osad i uprawę roli. Im więcej drzew karczowano, tym bardziej rozwijało się osadnictwo.

Od ok. 40 lat zabudowań w Puszczy ubywa, także dlatego, że park systematycznie wykupuje puszczańskie domostwa i dokonuje zalesień wtórnie użytkowanych rolniczo terenów (obecnie ok. 40 proc. powierzchni Kampinoskiego PN stanowią lasy).

Wspomnienia historii

Puszcza Kampinoska to styk przyrody z historią – tą najbardziej trudną i wyjątkowo bolesną: historią powstań, niemieckich zbrodni wojennych i partyzantki, a utworzenie części pomników przyrody nie wynika ze względów ochrony przyrody a jest de facto wspomnieniem ważnych wydarzeń historycznych (takimi pomnikami przyrody są Sosna Powstańców i Dąb Powstańców).

Sosna Powstańców 1863 roku to drzewo, które jeszcze nie tak dawno rosło na skraju lasu we wsi Górki. Carscy kozacy wieszali na niej niedobitków z oddziału powstańczego „Dzieci Warszawy” majora Walerego Remiszewskiego, którzy uszli żywi z bitwy pod Zaborowem Leśnym, a potem, po nieudanej próbie pomocy w ucieczce z Cytadeli Jarosława Dąbrowskiego, zostali rozbici w bitwie pod Budą Zaborowską. Legenda głosiła, że zwieszające się ku ziemi sosnowe konary wygięły się od ciężaru ludzkich ciał.

Sosna runęła w roku 1984 w wieku ok. 170 lat, mając350 cmobwodu i22 mwysokości. Po dziś dzień możemy oglądać jej zabezpieczony, jako pamiątkę historyczną, olbrzymi pień. Od 2001 roku obok szczątków sosny stoi pamiątkowy głaz z tablicą informacyjną. O smutnej historii sosny przypominają także stojące obok sosny pamiątkowe krzyże ku czci powstańców.

Na „Dębie Powstańców” także dokonywano brutalnych egzekucji. Wieszano na nim młodych Polaków, walczących w Powstaniu Styczniowym o wolną i niepodległą Polskę. Dąb jest ciągle żywy. Jego wiek szacowany jest na 250 lat, a obwód mierzy grubo ponad4 metry. Znaleźć go można przy szlaku turystycznym na polanie Wystawa koło miejscowości Bieliny.

Miejsc „pomników historii” jest w Kampinosie bardzo wiele. Niezwykle dużo jest tu cmentarzy wojennych, m.in. w Granicy, Kiełpinie, Kwirynowie, Lesznie, Laskach, Wierszach, Wiktorowie, Zaborowie. Spoczywają tam polscy żołnierze i partyzanci, głównie z czasów II wojny światowej. Inne, podobne miejsca pamięci to np. Kamień Orlika, Kamień Ułanów Jałowieckich, obelisk w Śladowie, kamień pamiątkowy w Sierakowie, Pociecha – Krzyż „Jerzyków”, pomnik w Truskawce, tablica pamiątkowa w Opaleniu. W każdym z tych miejsc drzewa wciąż szumią wspomnienia historii zamordowanych bohaterów walk o wolność. Warto pojechać tam, by w zadumie pomyśleć o prawdziwym męstwie, prawdziwych wartościach i prawdziwych bohaterach. I by wciąż o nich pamiętać.

Parkowe bolączki…

Ruch turystyczny na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, jak i na każdym terenie, gdzie istnieją znakowane szlaki turystyczne, podlega pewnym regułom (zapisanym zresztą). Ktoś ma pierwszeństwo, ktoś inny go nie ma, a jeszcze inni uczestnicy ruchu w ogóle nie mają prawa wjazdu na teren parku (poza miejscami wyznaczonymi).

W Kampinosie istnieją zarówno szlaki piesze jak i rowerowe, a w Kampinosie rowerzystów jest po prostu mnóstwo i nie każdy z nich niestety zdaje sobie sprawę z tego, kto na jakim szlaku ma pierwszeństwo. Nie zdziwmy się zatem, że na bardziej uczęszczanych szlakach pieszych, rozpędzony rowerzysta dzwonić będzie na nas i okazywać zdziwienie (jeśli nie bulwersację), gdy po takim dzwonku my jako piesi nie będziemy w popłochu uciekać na boki. Dla świadomego i kulturalnego turysty oczywistym jest, że na szlaku pieszym pierwszeństwo ma turysta pieszy (co jest nawet dodatkowo, mimo swej oczywistości, zapisane w regulaminie) i nie po to na terenie Kampinoskiego PN wyznaczone są szlaki rowerowe, by pieszy na szlaku przeznaczonym dla niego, czuł się jak królik na polowaniu. Bardzo rzadko zdarza nam się na coś piętnować, ale na ten problem wyjątkowo należy zwrócić uwagę. Pamiętajmy jednak, że nie dotyczy on absolutnie każdego rowerzysty, ale jedynie pewnej, nie rozumiejącej ogólnych zasad, mniejszości..

Należy wyraźnie podkreślić, że pracownicy parku robią wszystko co mogą, by każdy turysta czuł się na jego terenie gościem, jednak to głównie od samych użytkowników szlaków turystycznych KPN zależy, czy rzeczywiście zawsze tak jest.

Ciekawostki:

1. Kampinoski Park Narodowy to królestwo będącego jego symbolem łosia. Tymczasem kampinoska populacja tego gatunku została odtworzona dzięki 5 osobnikom przywiezionym w 1951 roku z Białorusi.
2. Podobna analogia dotyczy także bobra. Ten liczny obecnie w Puszczy ssak został reintrodukowany z wykorzystaniem 7 osobników przywiezionych w 1980 roku z Suwalszczyzny.
3. Ciekawostką geograficzna Puszczy Kampinoskiej są „Karpaty”, czyli… długi, puszczański pas wydm. Na jego krańcu znajduje się tzw. „Zamczysko”, będące pozostałością średniowiecznego grodu.
4. W parkowym Lipkowie, w XVIII wieku, rozpoczęto produkcję „pasów kontuszowych, cenionych na równi z „pasami słuckimi”. To właśnie tu Henryk Sienkiewicz umieścił znaną z „Trylogii” scenę pojedynku Michała Wołodyjowskiego z Bohunem.
5. Swoistą „osią” Parku jest Kanał Łasica – sztuczny ciek wodny dzielący Puszczę ze wschodu na zachód w zasadzie prawie równo na połowę.
6. Osobami dla zachowania kampinoskiej przyrody zasłużonymi są Roman i Jadwiga Kobendzowie. To wskutek ich badań, w latach ’30 ub. wieku powołano pierwsze w Kampinosie rezerwaty: Sieraków, Zamczysko i Granica.
7. Kampinoski Park Narodowy to jedyny park narodowy umiejscowiony obok dużej stolicy europejskiej.

Tekst: Robert Kimbar

Marek Szymański (pracownik WODR w Poznaniu)

Fot. Robert Kimbar