Lepsza koordynacja działań na linii rząd i samorząd, a także dopasowanie finansowania inwestycji do specyficznych potrzeb i mocnych stron każdego regionu to główne cele jakie w latach 2014-2020 postawiono przed kontraktem terytorialny. Jako innowacyjne narzędzie dialogu ma za zadanie nie tylko poprawić współpracę z regionami, lecz również rzetelnie rozpoznać potrzeby rozwojowe poszczególnych samorządów.

Nowa polityka rozwoju potrzebuje skutecznych i efektywnych mechanizmów osiągania wyznaczonych celów. Jednym z takich instrumentów, desygnowanym do poprawy koordynacji, integracji wymiaru przestrzennego i społeczno-gospodarczego, a jednocześnie umożliwiającym wzmocnienie partnerstwa jest kontrakt terytorialny. Będąc narzędziem koordynacji działań między rządem a samorządem terytorialnym ma on za zadanie wskazać nie tylko punktowe inwestycje, lecz także i rozwojowe potrzeby poszczególnych regionów, zestawiając je z priorytetami krajowymi.

Uwaga! Kontrakt będzie obejmować działania realizowane na poziomie krajowym (przez stronę rządową) oraz na poziomie regionalnym (przez województwo, powiat, gminę).

Jaki jest jego cel?

Zgodnie z przyjętym harmonogramem, realizacja pierwszej edycji kontraktu terytorialnego została zaplanowana na lata 2014-2020. Jednakże w chwili obecnej dopiero 2 regiony stały się oficjalnie jego uczestnikami.  I choć to dopiero początek, to zdaniem ekspertów kontrakt terytorialny przyczyni się do wzrostu efektywności działań podejmowanych z poziomu krajowego i samorządowego oraz ich lepszego ukierunkowania, wpływając tym samym na lepszą współpracę na różnych szczeblach realizacji polityk publicznych, a także na dominującą rolę regionów w kreowaniu polityki rozwoju.

Ponadto, jego głównym priorytetem będą wspólnie uzgodnione cele rozwoju dotyczące danego terytorium, zasady realizacji interwencji, konkretne przedsięwzięcia priorytetowe, które mają istotne znaczenie dla rozwoju określonego w niej terytorium oraz sposób ich koordynacji. Ustalenia poczynione w toku negocjacji kontraktu terytorialnego, w odniesieniu do części współfinansowanej ze środków UE, znajdą swoje odzwierciedlenie w zapisach poszczególnych programów operacyjnych zarówno krajowych, jak i regionalnych, wykorzystywanych jako źródła finansowania uzgodnień kontraktowych. Niezależnie od środków UE, jednym z głównych celów kontraktu jest włączenie w proces finansowania polityki rozwoju również środków dostępnych na poziomie krajowym, innych niż te przeznaczone na współfinansowanie krajowe, będących uzupełnieniem środków UE. Dlatego też, kontrakt terytorialny obejmie również te środki krajowe, których wydatkowanie jest zależne od decyzji poszczególnych resortów lub instytucji im podległych.

Kontrakt będzie m.in. ustalał:

• podmioty odpowiedzialne za przygotowanie i realizację przedsięwzięć na poziomie krajowym i regionalnym,
• harmonogram przygotowania, a następnie realizacji przedsięwzięć, szczególnie etapów kluczowych, na podstawie których będzie można w przyszłości dokonać oceny, czy dane przedsięwzięcie ma szanse być zrealizowane zgodnie z przyjętym harmonogramem,
• zasady finansowania przedsięwzięć priorytetowych (źródła finansowania w ramach Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych, źródła finansowania w ramach instrumentów krajowych),
• zakres i sposób zaangażowania poziomu regionalnego w wypełnienie zasady koncentracji tematycznej środków, tj. ustalenie, w jakim stopniu dane województwo zamierza przyczynić się, poprzez zarządzane na poziomie regionalnym programy operacyjne, do wypełnienia zasady koncentracji tematycznej środków,
• ewentualne odstępstwa od przyjętego podziału kraj-region

Co zawiera?

Kontrakt terytorialny jako dwustronna umowa określa nie tylko cele i zadania poszczególnych jej sygnatariuszy, lecz przede wszystkim instrumenty służące ich realizacji. W związku z tym, proces jej zawarcia musi być poprzedzony negocjacjami, których efekt będzie widoczny w modelu ustalonej współpracy uwzględniającej oprócz środków unijnych, także i fundusze krajowe. W dwuczęściowej konstrukcji samego kontraktu, poza umiejscowieniem ogólnych kwestii jednakowych dla wszystkich województw, znajdą się również szczegółowe ustalenia odzwierciedlające uzgodnione przez obie strony kontraktu strategiczne priorytety rozwojowe każdego z województw, będące wypadkową oczekiwań władz regionalnych, które będą istotne także z punktu widzenia rozwoju kraju.

W części ogólnej znajdą się m.in.:

• zasady dotyczące koncentracji tematycznej (czyli na co będą kierowane fundusze);
• zasady dotyczące realizacji wymiaru terytorialnego, w tym wsparcia Obszarów Strategicznej Interwencji państwa (czyli szczególnie istotnych z punktu widzenia rozwoju kraju obszarów geograficznych, na które kierowane będą fundusze) i zastosowanie instrumentów rozwoju terytorialnego (np. zaproponowane przez Komisję Europejską w projektach rozporządzeń dla polityki spójności Zintegrowane Inwestycje Terytorialne i Rozwój kierowany przez społeczność lokalną);
• algorytm podziału Funduszy Europejskich pomiędzy województwa;
• zasady podziału Funduszy Europejskich pomiędzy poziom krajowy i regionalny;
• dziedziny, na które będą kierowane środki w ramach krajowych polityk publicznych.

W części szczegółowej znajdą się m.in.:

• ogólna charakterystyka województwa, w tym analiza jego mocnych stron i barier rozwojowych oraz rekomendowane działania prorozwojowe w odniesieniu do całego obszaru;
• propozycje dziedzin, których wsparcie będzie priorytetem dla danego województwa;
• propozycje priorytetowych inwestycji oraz ich wstępna wycena.

Do kogo skierowany?

Zgodnie z przyjętymi ustaleniami, podmiotami kontraktów terytorialnych są: z jednej strony, minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego – jako koordynator procesów związanych z przygotowaniem do negocjacji, samymi negocjacjami i realizacją kontraktu po stronie rządowej, zaś drugiej strony, samorząd województwa odpowiedzialny za przebieg tych procesów na poziomie regionalnym. Kontrakt zawierany jest zatem między stroną rządową, reprezentowaną przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego lub członka kierownictwa ministerstwa właściwego do spraw rozwoju regionalnego przez niego wyznaczonego oraz samorządem województwa, reprezentowanym przez zarząd województwa, w imieniu którego działa upoważniony członek / członkowie zarządu.

W proces przygotowania i realizacji kontraktów terytorialnych zaangażowani są jednak wszyscy główni aktorzy polityki regionalnej działający na rzecz realizacji przedsięwzięć w nich określonych. Na poziomie krajowym, dla powodzenia realizacji kontraktu, kluczowa jest rola resortów w procesie przygotowania i negocjacji kontraktów, w szczególności w zakresie uzgadniania rodzajów interwencji podejmowanych w odniesieniu do poszczególnych terytoriów oraz sposobów ich finansowania w ramach polityk sektorowych. W tym celu, resorty uczestniczą również w procesie przebudowy systemu dystrybucji terytorialnej środków budżetu państwa.

O ile na poziomie krajowym resorty współdziałają z mocy prawa, a ostateczne decyzje są podejmowane przez Radę Ministrów i są wiążące dla wszystkich resortów, o tyle na poziomie regionalnym konieczne będzie zawarcie porozumień pomiędzy marszałkiem reprezentującym samorząd w procesie negocjacji, a innymi podmiotami, które będą zaangażowane w realizację postanowień kontraktu na poziomie regionalnym.

W przypadkach, gdy w ramach ustaleń kontraktów terytorialnych będzie dochodziło do powierzania części funkcji zarządczych czy wdrożeniowych innym podmiotom, w odpowiednią część procesu opracowania i negocjacji kontraktów włączone będą także te podmioty (np. miasta i ich związki lub związki JST). Ewentualne późniejsze angażowanie innych podmiotów celem powierzenia im realizacji przedsięwzięć będzie się odbywało na podstawie porozumień zawartych z jedną ze stron kontraktu.

Źródła finansowania

Realizowany za pośrednictwem kontraktu terytorialnego dialog o potrzebach i atutach danego województwa w kontekście potrzeb rozwojowych całego kraju, służy nie tylko ustaleniu priorytetów inwestycyjnych na danym obszarze, lecz także zwiększeniu zaangażowania samorządów w planowanie rozwoju. Zawarte w nim najważniejsze, wspólne dla rządu i władz regionów, przedsięwzięcia oraz priorytety są niezwykle istotne dla dynamicznego rozwoju obu regionów – od poprawy jakości badań i wzmocnienia współpracy sektora nauki i gospodarki, przez rozwój i modernizację infrastruktury transportowej, drogowej i kolejowej, po przedsięwzięcia na rzecz redukcji poziomu ubóstwa, podnoszenie poziomu edukacji czy polepszenie jakości i dostępności usług zdrowotnych. Jednakże, by mogły ujrzeć światło dzienne niezbędne jest zapewnienie odpowiednich funduszy. W związku z tym, pieniądze na finansowanie działań ujętych w Kontraktach będą pochodziły m.in. ze: środków przeznaczonych na realizację właściwych programów operacyjnych na lata 2014-2020, budżetu państwa, budżetu województw, budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego i pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, państwowych funduszy celowych.

Kontrakt będzie w głównej mierze realizowany za pomocą środków europejskich w ramach Wspólnych Ram Strategicznych, zasilających zarówno programy operacyjne zarządzane na poziomie krajowym, jak i na poziomie regionalnym. Ponadto, kontrakty terytorialne posłużą ukierunkowaniu terytorialnemu środków, których wydatkowanie jest zależne od decyzji resortów lub instytucji im podległych poprzez ich zaangażowanie w realizację działań w ramach kontraktów oraz innych środków będących w dyspozycji strony samorządowej, co doprowadzi do zwiększenia efektywności finansów publicznych. Zaangażowanie środków krajowych ze strony ministrów sektorowych może być brane pod uwagę jako jedno z kryteriów podziału rezerwy wykonania, w części dotyczącej programów krajowych.