Karkonosze – jedne z najpiękniejszych pasm górskich w Polsce – są najwyższą częścią Sudetów (a konkretnie Sudetów Zachodnich). Rozpościerają się one na zachodzie od Przełęczy Szklarskiej (która oddziela je od Gór Izerskich), do Przełęczy Kowarskiej (oddzielającej je od Rudaw Janowickich) na wschodzie. Północne stoki Karkonoszy graniczą z Kotliną Jeleniogórską, a dalej rozpościera się Pogórze Sudeckie.

Karkonosze są górami transgranicznymi. Ich głównym grzbietem biegnie granica polsko-czeska. Po polskiej stronie znajduje się zaledwie 28 proc. masywu Karkonoszy. Znacznie mniejszy – w porównaniu do czeskiego odpowiednika – jest także polski Karkonoski Park Narodowy.

Historia ochrony przyrody w Karkonoszach

Pierwsze wzmianki dotyczące Karkonoszy pochodzą z tekstów Ptolemeusza datowanych na II wiek n.e. Początki osadnictwa to jednak dopiero wiek X. Początki turystyki przypadają na wiek XVI.

Pierwszych, bardzo poważnych kroków z zakresu ochrony przyrody karkonoska przyroda doczekała się bardzo szybko. Śnieżne Kotły, Kocioł Łomniczki, Czarny Kocioł, Kocioł Wielkiego Stawu, Kocioł Małego Stawu zostały objęte ochroną rezerwatową już w 1933 roku! Formalne starania celem utworzenia parku narodowego miały miejsce zaraz po zakończeniu II wojny światowej, a podjęli je pracownicy naukowi uniwersytetów w Poznaniu i Wrocławiu. Finalnie Karkonoski Park Narodowy został utworzony i zatwierdzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 roku.

Obecnie Karkonoski Park Narodowy swoim zasięgiem obejmuje Główny Grzbiet Karkonoszy od zachodnich zboczy Mumlawskiego Wierchu na zachodzie po Przełęcz Okraj na wschodzie. W skład Parku wchodzą również dwie enklawy na Pogórzu Karkonoskim: Góra Chojnik oraz Wodospad Szklarki. Obie enklawy włączono do Parku ze względu na dobrze zachowane naturalne lasy podgórskie i dolnoreglowe (głównie lasy bukowe), a także (dodatkowo w przypadku Góry Chojnik) wartości kulturowo-historyczne.

Karkonoski Park Narodowy położony jest na terenie sześciu gmin: Szklarska Poręba, Piechowice, Jelenia Góra, Podgórzyn, Karpacz i Kowary. Siedziba Parku znajduje się w Jeleniej Górze.

Obecna powierzchnia parku wynosi5580 ha. Największą cześć parku stanowią lasy, zajmując3942 ha(są objęte głównie ochroną częściową). Tereny położone powyżej górnej granicy lasu, czyli piętro subalpejskie i alpejskie o powierzchni1726 ha, objęte są ochroną ścisłą.

Element światowej sieci ochrony przyrody

Istotnym krokiem w historii Karkonoszy była podjęta w 1992 roku przez działający w strukturach UNESCO Międzynarodowy Komitet MaB (program Człowiek i Środowisko) decyzja o utworzeniu Bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze/ Krkonoše.

Obejmuje on łącznie obszar 60,5 tys. ha, z czego 5,5 tys. ha na terenie Polski (należy jednak pamiętać, że czeska część Karkonoszy jest prawie 4 razy większa od polskiej).

W roku 2004 Europejska Federacja Parków Narodowych i Parków Natury nadała obu parkom certyfikat Parku Transgranicznego. W tym samym roku położone na terenie Karkonoskiego PN subalpejskie torfowiska zostały wpisane (chronioną Konwencją Ramiarską) na listę obszarów wodno-błotnych. Teren KPN wraz z otuliną został włączony do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.

Szlak graniowy Karkonoszy

Cały obszar Sudetów spięty jest jednym, znakowanym na czerwono, szlakiem turystycznym im. Mieczysława Orłowicza. W Karkonoszach prowadzi on (prawie w całości) główną polsko-czeską granią górską. Wykorzystać można go znakomicie do poznania uroku Karkonoszy. Zacząć można od Przełęczy Okraj, potem wspiąć się na Śnieżkę, poprzez Polanę pod Śnieżką wędrować w kierunku Wielkiego Szyszaka i Łabskiego Szczytu (po drodze niezwykle imponujące są Śnieżne Kotły będące efektem działalności lodowca; są to jedyne kotły polodowcowe w Sudetach; podziwiać można je z kilku punktów widokowych), by finalnie ze Szrenicy zejść do Szklarskiej Poręby (zaglądając nad imponujący Wodospad Kamieńczyka) lub Jakuszyc (już poza Głównym Szlakiem Sudeckim). Całą drogę towarzyszą turyście nieprzeciętne widoki, a pogoda zazwyczaj nie bywa kapryśna.

Spora część szlaków w Karkonoszach jest całkiem łagodna. Przykładowo z Karpacza na szczyt Śnieżki prowadzi oznaczony na niebiesko wyłożony brukiem trakt. Po 4 godzinach bardzo przyjemnej i łatwej wędrówki doprowadzi on na najwyższy szczyt Sudetów.

Ciekawostki:

1. Niezwykłą osobliwością położonych w Karkonoszach parków narodowych – polskiego i czeskiego jest logo. Od 17 kwietnia 2013 r. dwa parki mają ten sam symbol. Jest nim motyw Śnieżki widzianej od strony torfowiska Upy (jest to widok wspólny dla obu parków) oraz motyw cennych karkonoskich gatunków roślin – goryczki trojeściowej (rośliny typowej dla KRNAP) i dzwonka karkonoskiego (typowej dla KPN). Poprzednie polskie logo Karkonoskiego PN przedstawiało górę Chojnik.
2. Masyw Śnieżki (1602 mn.p.m.) – kojarzona chyba najbardziej z polskim obserwatorium meteorologicznym jest najwyższym szczytem Czech.
3. Karkonoski Park Narodowy, razem ze swoim czeskim odpowiednikiem, tworzy Rezerwat Biosfery. W Polsce aż 9 parków narodowych posiada ten wyjątkowy status.
4. Obszar obu Karkonoskich parków narodowych, wraz z przyległymi do nich obszarami chronionego krajobrazu i parkami krajobrazowymi, położonymi tak po polskiej, jak i czeskiej stronie, stanowią jeden z największych kompleksów chronionej przyrody w całej Europie Środkowej.
5. Kilka karkonoskich schronisk (Samotnia, Schronisko na Hali Szrenickiej, Strzecha Akademicka, Pod Łabskim Szczytem) było pierwotnie… pasterskimi budami.
6. Ciekawostką karkonoskiego Karpacza jest fakt, że istniał w nim jedyny tor bobslejowy w Polsce (zdemontowany w roku 1970). Przed wojną istniał także tor w Szklarskiej Porębie. W roku 1933 rozegrano na nim mistrzostwa świata.
7. Na czeskiej stronie Polany pod Śnieżką znajduje się schronisko turystyczne i najwyżej ulokowany w Czechach browar!

Tekst: Robert Kimbar

Edyta Rosłon-Szeryńska

Katedra Architektury Krajobrazu SGGW

Fot. Robert Kimabar