Większe możliwości oraz wsparcie dla inicjatyw podejmowanych przez lokalne społeczności – to główne priorytety, które ma zapewnić Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS). Jako nowy program wydatkowania unijnych pieniędzy ma zachęcić obywateli i przedsiębiorców do podejmowania inwestycji na szczeblu regionalnym.

Dostrzegając potrzebę zwiększenia wsparcia i pomocy dla projektów wychodzących od najniższych szczebli terytorialnych, mocą ustawy z 20 lutego 2015 r. o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności (Dz. U. poz. 378), która weszła w życie na początku kwietnia bieżącego roku, została zagwarantowana realizacja nowego instrumentu finansowego w naszym kraju. Dzięki temu do polskiego porządku prawnego zostaną wprowadzone przepisy unijne umożliwiające korzystanie w perspektywie finansowej na lata 2014-2020 ze wszystkich czterech funduszy strukturalnych i inwestycyjnych objętych wspólnymi ramami strategicznymi – tj. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego – z większym zaangażowaniem lokalnych społeczności.

Uwaga! Głównym celem ustawy jest skoordynowanie i ujednolicenie przyznawania pomocy dla RLKS niezależnie od tego, z którego z unijnych funduszy będzie ona wypłacana. Chodzi o dofinansowanie projektów związanych m.in. z: rozwojem przedsiębiorczości, zachowaniem lokalnego dziedzictwa, walką z wykluczeniem społecznym czy też rozwojem infrastruktury turystycznej.

RLKS – czyli co to takiego?

Rozwój lokalny kierowany przez społeczność to nowa formuła terytorialna, z której w najbliższej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 w ramach regionalnych programów operacyjnych będą mogły skorzystać lokalne społeczności. Bazując na stosowanym w latach 2007-2014 w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybołówstwa podejściu LEADER, umożliwia ona małym społecznościom powołanie Lokalnej Grupy Działania oraz opracowanie i realizację Lokalnej Strategii Rozwoju.

Uwaga! Lokalne Strategie Rozwoju (LSR) powinny obejmować swoim działaniem co najmniej dwie gminy. Obszar ten powinien być zamieszkany przez minimum 30 tys., a maksimum 150 tys. osób. Wyjątkiem od tych reguł są LSR finansowane tylko z Regionalnych Programów Operacyjnych na obszarze miast powyżej 20 tys. mieszkańców.

RLKS ze względu na swój innowacyjny charakter zasługuje na szczególną uwagę zważywszy na swój partycypacyjny atut, który umożliwia zaangażowanie lokalnych społeczności i lokalnych partnerów – samorządu, biznesu i sektora pozarządowego. A to nie jedyne zalety unijnego instrumentu finansowego. RLKS daje również możliwości realizowania działań dotyczących m.in.:

• tworzenia lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników,
• ułatwiania dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych,
• wspierania przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej,
• wspierania rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich.

Od teorii do realizacji

RLKS, choć jest nową formułową uwzględnioną w perspektywie finansowej na lata 2014-2020, to jednak zachowuje podstawowe założenia metody LEADER, na którą składają się:

• oddolność (szeroki udział społeczności lokalnej w tworzeniu i realizacji strategii),
• terytorialność (lokalna strategia rozwoju przygotowana dla danego, spójnego obszaru),
• zintegrowanie (łączenie różnych dziedzin gospodarki, współpraca różnych grup interesu),
• partnerstwo (lokalna grupa działania jako lokalne partnerstwo, w którym uczestniczą różne podmioty z sektora publicznego, społecznego i gospodarczego),
• innowacyjność (w skali lokalnej),
• decentralizacja zarządzania i finansowania,
• sieciowanie i współpraca (wymiana doświadczeń i rozpowszechnianie dobrych praktyk).

Jednak to, co jest istotne z punktu widzenia RLKS to zasady realizacji nakreślające nie tylko schemat postępowania, ale również warianty dla wykorzystania nowego narzędzia.

Uwaga! Zasady realizacji RLKS zostały wypracowane w wyniku konsultacji oraz współpracy z partnerami biorącymi udział w programowaniu polityki spójności, WPR oraz WPRyb na lata 2014-2020 w Polsce.

Zgodnie z wypracowanymi zasadami możliwość zastosowania nowego instrumentu rozwoju terytorialnego UE istnieje nie tylko w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich (II filara Wspólnej Polityki Rolnej), przy udziale Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), oraz wspólnej polityki rybackiej, przy udziale Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR – zastępującego EFR), lecz także w ramach polityki spójności realizowanej przy udziale Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Zgodnie bowiem z art. 32 ust. 1 rozporządzenia nr 1303/2013 RLKS jest wspierany ze środków EFRROW, określany nazwą LEADER i może być wspierany ze środków EFRR, EFS lub EFMR (EFRROW, EFMR, EFRR i EFS zwane dalej są „EFSI”).

Podmiotami uprawnionymi do skorzystania ze wsparcia unijnego są przedstawiciele obywateli oraz samorządy terytorialne na podstawie działalności lokalnych grup działania i przygotowanych przez nie strategii rozwoju lokalnego.

Bez społeczności ani rusz

Istotą RLKS jest udział społeczności, a zwłaszcza opracowane przez nie strategie rozwoju lokalnego. Dlatego w tym przypadku istotną rolę będą odgrywać lokalne grupy działania (LGD). O tym, która z nich skorzysta z benefitów płynących z unijnego wsparcia rozstrzygnie komisja konkursowa powołana przez zarząd województwa w drodze uchwały.

Uwaga! W składzie komisji konkursowej znajdą nie tylko przedstawiciele organu wykonawczego województwa, ale również eksperci posiadający wiedzę, umiejętności, doświadczenie lub wymagane uprawnienia w dziedzinie objętej programem operacyjnym.

Lokalne grupy działania (LGD) funkcjonować będą jako stowarzyszenie posiadające osobowość prawną. Pod względem organizacyjnym szczególnie istotne będzie położenie siedziby takiej grupy, ponieważ zgodnie z założeniami musi znajdować się ona w miejscowości położonej w województwie, którego obszar jest objęty lokalną strategią rozwoju (LSR), a w przypadku gdy LSR obejmuje obszar więcej niż jednego województwa – w miejscowości położonej w jednym z tych województw. Członkami LGD mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, w tym jednostki samorządu terytorialnego z wyłączeniem województw. Nadzór nad LGD sprawować będzie marszałek województwa. Ponadto, w zakresie określonym w statucie lokalnej grupy działania, może ona prowadzić działalność gospodarczą służącą realizacji lokalnej strategii rozwoju. W LGD musi być też odpowiednia rada odpowiedzialna za wybór przedsięwzięcia do wsparcia finansowego oraz ustalenia kwoty tego dofinansowania. Zadania takie może na siebie wziąć zarząd stowarzyszenia.

Wybór strategii

Jak już wcześniej zostało wspomniane, wybór LSR nastąpi w drodze wcześniej ogłoszonego konkursu. Jednakże aby wziąć w nim udział, LGD będzie musiała złożyć wniosek o wybór LSR do zarządu województwa na formularzu opracowanym przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi i udostępnionym przez zarząd województwa w terminie wskazanym w ogłoszeniu o konkursie.

Uwaga! Termin składania wniosków o wybór LSR nie może być krótszy niż 14 dni i dłuższy niż 60 dni.

O tym, która LSR zostanie wybrana zdecyduje w drodze uchwały komisja powołana przez zarząd województwa. Jeżeli realizacja strategii ma być współfinansowana ze środków więcej niż jednego spośród funduszy europejskich, w uchwale o wyborze LSR wyznaczany będzie fundusz wiodący.

Uwaga! Niezwłocznie po wyborze LSR zarząd województwa zawierać będzie z lokalną grupą działania umowę ramową w sprawie realizacji wskazanej strategii.

Zdecyduje konkurs

Głównym zadaniem nowego instrumentu przewidzianego w unijnej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 jest zwiększenie udziału lokalnych społeczności w decydowaniu o rozwoju terenów, na których na co dzień mieszkają. W tym względzie szczególnie istotne będzie zawiązanie LGD, które zrzeszając w swoim gremium miejscowych przedsiębiorców, przedstawicieli władz publicznych, lokalne organizacje społeczne i mieszkańców, będą mogli skuteczniej oddziaływać i inicjować związane z regionem inicjatywy. W tym celu konieczne będzie opracowanie Lokalnej Strategii Rozwoju (LSR), określającej bieżące potrzeby danego obszaru oraz działania, które należałoby podjąć. Innymi słowy, instrument RLKS daje mieszkańcom realny wpływ na planowanie i realizację inwestycji w ich otoczeniu. Aby podjęte decyzje odpowiadały na potrzeby całej społeczności, żadna z grup interesu należących do LGD nie może posiadać większości głosów.

Uwaga! Stosowanie instrumentu RLKS jest obowiązkowe jedynie dla Wspólnej Polityki Rolnej (5 proc. środków EFRROW musi zostać przekazanych na realizację RLKS). W pozostałych funduszach (EFMR, EFS, EFRR) jego realizacja jest dobrowolna.

Choć RLKS jest innowacyjną propozycją Komisji Europejskiej, to trzeba podkreślić, że idea oddolnych inicjatyw cieszyła się sporym powodzeniem, zwłaszcza na obszarach wiejskich, w poprzedniej perspektywie w ramach programu LEADER. Porównując oba te instrumenty, można doszukać się wielu podobieństw, jednak tym, co je różni jest przede wszystkim możliwość działania nie tylko na wsi, ale również w miastach, a nawet objęcie jedną strategią rozwoju miasta i otaczających go terenów wiejskich. Dzięki temu RLKS nie tylko umożliwia współpracę między sektorami, lecz także ułatwia jej nawiązywanie na linii miasto-wieś. Inną zasadniczą różnicą jest możliwość finansowania jednej LSR z wielu funduszy jednocześnie. Warunkiem jest zachowanie zasady 1 LGD-1 obszar-1 LSR. Wyjątek stanowią obszary rybackie.

Z perspektywy właściwego wykorzystania funduszy unijnych w ramach RLKS udział społeczności znającej doskonale bolączki danego regionu jest szczególnie ważny, ponieważ o rozwój „własnego podwórka” nikt nie zadba lepiej od jego mieszkańców. Ponadto wartością dodaną tego instrumentu jest również kształtowanie w mieszkańcach polskich miast i wsi poczucia współodpowiedzialności za własny region, a także wspierania dialogu pomiędzy samorządami i mieszkańcami. Powstałe w ten sposób podstawy społeczeństwa obywatelskiego w dłuższej perspektywie mogą okazać się największą zaletą RLKS.