Na św. Wit, słowik cyt!
Święty Wit urodził się pod koniec III wieku w Mazzara na Sycylii. Choć był synem poganina, przez piastunkę Krescencję i jej męża Modesta wychowany został po chrześcijańsku. Ojciec odkrył to dopiero, gdy chłopiec miał dwanaście lat. Namawiał dziecko do wyrzeczenia się Chrystusa, ale nawet tortury nie wpłynęły na zmianę jego przekonań.
Według legendy wychowawcy potajemnie uprowadzili chłopca z domu, by uchronić go przed gniewem ojca. Wit znakiem krzyża świętego uzdrawiał ociemniałych, głuchoniemych, chorych i obłąkanych. Cesarz Dioklecjan dowiedział się o chłopcu czyniącym cuda i wezwał go do swego opętanego przez czarta dziecka. Młodzieniec uleczył je modlitwą, a cesarz obiecywał mu wysokie dostojeństwa, pod warunkiem wyrzeczenia się Chrystusa. Wit odmówił. Za sprzeciw, wraz z Krescencją i Modestem, wrzucony został do kotła napełnionego wrzącym ołowiem i smołą. Cała trójka cudem ocalała. Wywiedziono ich więc na środek areny, na którą wypuszczono trzy lwy. Zwierzęta zaatakowały, ale gdy Wit zrobił znak krzyża świętego, natychmiast złagodniały i pokładły się u stóp męczenników. Rozsrożony Dioklecjan, sądząc, że to czary, kazał poddać ich okrutnym torturom. Zerwała się wówczas straszliwa burza z piorunami i trzęsienie ziemi, podczas którego cierpiętnicy zostali cudownie przeniesieni w odległe miejsce. Dokonali żywota dnia 15 czerwca 303 lub 304 r.
W ikonografii św. Wit przedstawiany jest jako młodzieniec w tunice, z kotłem, do którego został wrzucony. Jego atrybutami są: kogut, lew, który legł u stóp Świętego. Niekiedy w dłoni trzyma męczeński krzyż. Wit należy do grona Czternastu Świętych Wspomożycieli, a w litanii nazywany jest m.in.: sławnym męczennikiem, patronem młodzieży, patronem różnych zawodów, patronem artystów, opiekunem epileptyków, uzdrowicielem z chorób duszy i ciała, prześladowanym przez ojca, doświadczanym przez potwarze i tortury.
Święty jest patronem aktorów, komediantów, tancerzy, epileptyków, histeryków, górników, taksówkarzy, karczmarzy, kotlarzy, warzelników, zwierząt. Przyzywany podczas epilepsji, chorób nerwowych, chorób oczu, histerii, przez niewidomych, głuchoniemych i ukąszonych przez węży. Modlitwy do niego mają też chronić przed napaścią niebezpiecznych zwierząt. W średniowieczu znany był zwyczaj tańczenia przed figurą św. Wita w dniu jego wspomnienia.
Niekontrolowane ruchy podobne do tańca, wicia się i skręcania, to objaw choroby zwanej tańcem św. Wita. Dziś w medycynie nazywa się ją pląsawicą Huntingtona. Najbardziej typowym objawem jest występowanie mimowolnych ruchów pląsawiczych, które prowadzą do stałego niepokoju ruchowego osoby chorej.
Dzień 15 czerwca był terminem wskazującym rolnikom wstrzymywanie się od określonych czynności: „Na św. Wita, chłopi, jęczmienia już nie siejta!”, „Do św. Wita nie masz po co chodzić do żyta”. W tradycji ludowej znana była opowieść o konwersacji między Bogiem a Świętym. Stwórca interesował się tym, czy żyto należycie rośnie, czy na łodygach pojawiły się już piętki. Zgrubienia te, zwane także kolankami, zapewniały, że zielony pęd oprze sie wiatrom i deszczom i wyda kłos. Wit odpowiedział, że przez śpiewające ptactwo nie słyszy pytania. – Wicie, czy już piętka w życie? – Nie słyszę, Panie, niech słowik śpiewać przestanie. – Słowiku, cyt! bo nie słyszy Wit. Stąd wywodzi się geneza znanych do dziś przysłów: „Umilkł jak słowik na św. Wita”, „Rzecz każda koniec miewa, i słowik tylko po św. Wit śpiewa”. Rolnicy zaś pamiętają, że w połowie czerwca nie tylko: „O św. Wicie bywa piętka w życie”, lecz także: „Na św. Wita zboże zakwita”.
Tekst: Ewa Koralewska