mgr inż. Bartosz Kierasiński
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Falenty k. Warszawy
Obecnie obserwujemy opady krótsze i bardziej gwałtowne niż w poprzednich dziesięcioleciach, przez co duża ilość wody nie jest w stanie infiltrować do gruntu i odpływa z miejsca, w którym pojawiła się w formie opadu. Niedobory wody spowodowane taką sytuacją można uzupełniać poprzez celowe wspomaganie naturalnych procesów retencji. Zastosowanie odpowiednich rozwiązań pozwala zniwelować skutki nadmiarów i deficytów wody.
Dla osiągnięcia bardziej zrównoważonej gospodarki wodami powierzchniowymi (SWM – surface water management) należy dokonać przekształcenia dotychczas stosowanych działań rolniczych, tak aby zwiększony został jeden z najważniejszych elementów cyklu hydrologicznego, jakim jest retencja wody. Retencjonowanie wód opadowych jest jednym ze sposobów adaptacji do zachodzących zmian klimatycznych. Może być realizowane w zbiornikach i ciekach wodnych, w glebie czy roślinach, ale także przy zastosowaniu odpowiednich rozwiązań technicznych i nietechnicznych.
W odróżnieniu od typowych działań hydrotechnicznych i melioracyjnych związanych z obiektami retencjonującymi wodę rolnicy mogą samodzielnie wpływać na poprawę ilościową zasobów wodnych w zlewni i ich stan jakościowy poprzez odpowiednie działania rolnicze.
Dwie podstawowe grupy takich działań to:
– przekształcenia krajobrazu rolniczego poprzez działania uwzględniane w planach przestrzennego zagospodarowania gmin,
– zabiegi agrotechniczne, które powinny być szerzej stosowane na terenach rolniczych.
Wśród działań mających na celu ograniczanie odpływu wód opadowych i roztopowych ze zlewni poprzez zastosowanie różnorodnych przekształceń krajobrazu rolniczego wyróżnia się:
– zalesienia,
– zadrzewienia,
– zmiany układu dróg rolniczych, tak aby drogi przebiegały wzdłuż warstwic,
– wzajemny układ pól ornych, użytków zielonych i lasów, gwarantujący dobrą strukturę ekologiczną,
– tworzenie użytków ekologicznych (w tym mokradeł),
– scalanie gruntów ułatwiające w dalszej kolejności tworzenie sieci melioracyjnych.
Do działań związanych z agrotechniką i mających na celu zwiększenie retencji glebowej zalicza się:
- zabiegi przeciwerozyjne obejmujące:
– wykonywanie tarasów,
– zabudowę roślinną stoków, wąwozów (jarów), urwisk,
– orkę wzdłuż warstwic,
– uprawę poplonów, która chroni przed erozją wodną i wietrzną nawet w 95 proc.,
– zadarnianie dróg spływów wód powierzchniowych wraz z budowlami hamującymi ten spływ;
- poprawę struktury gleb ciężkich i lekkich przez:
– nawożenie organiczne, które pełni różnorodne funkcje w procesie kształtowania żyzności gleby, wzrostu roślin oraz zwiększenia ich retencji wodnej,
– wapnowanie, które wpływa na poprawę struktury gleby, zwiększając jej pojemność wodną,
– zabiegi agromelioracyjne (głęboszowanie, orka zagonowa, orka profilująca, drenowanie krecie, wgłębne nawożenie, wprowadzenie materiałów sorbujących wodę), które w melioracjach wspomagają systemy sterowania obiegiem wody w glebie, zaś w uprawach roślin są uzupełnieniem technologii uprawy gleby;
- ograniczanie spływów powierzchniowych przez:
– wykonywanie tarasów,
– tworzenie niskich grobli,
– nasadzenia pasów zwartych zadrzewień i zakrzaczeń,
– budowę, ustawianie płotków zatrzymujących śnieg;
- ograniczanie ewapotranspiracji na gruntach ornych, której zmniejszenie jest jednoznaczne z zatrzymaniem pewnej objętości wody w porach glebowych; umożliwiają to takie zabiegi, jak:
– bronowanie, które zapobiega podsiąkaniu wody gruntowej do powierzchni gleby,
– ściółkowanie (mulczowanie), które zmniejsza ewaporację (a zatem zwiększa zasoby wód podpowierzchniowych),
– odpowiedni dobór roślin, które w różnym stopniu, zależnym od fazy wegetacji, chronią glebę przed erozją i ograniczają parowanie z powierzchni gleby.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć w monografii:
Kowalewski Z., Mioduszewski W., Szymczak T., Krężałek K., Kierasiński B., Retencjonowanie wód na obszarach wiejskich i warunki ich stosowania, Wydawnictwo ITP, Falenty 2014.