Prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy
Susze wywołują różne, zazwyczaj ujemne, skutki w rolnictwie, zwłaszcza w produkcji roślinnej. Zróżnicowanie zagrożenia suszami rolniczymi dla różnych roślin uprawnych wynika z długości okresu wegetacji; wielkości zapotrzebowania na wodę przez roślinę i jego rozkładu w czasie; czasu, w którym występują okresy wzmożonego zapotrzebowania na wodę; głębokości korzenienia się roślin; zapasów wody użytecznej w glebie; możliwości poboru wody glebowej przez rośliny i wynikających stąd zapasów wody łatwo dostępnej dla roślin; odporności roślin na suszę.
Nie mamy wpływu na pojawienie się susz, ale można ograniczać ich ujemne skutki, podejmując różne działania.
Można zalecać następujące działania i zabiegi:
- Zwiększenie retencji powierzchniowych zasobów wodnych i ich dostępności dla rolnictwa, przez różne działania w zakresie małej retencji wodnej, a w szczególności: gromadzenie wody w okresach jej nadmiaru (okres wiosenny, nadmierne opady latem) w lokalnych małych zbiornikach retencyjnych, zatrzymywanie wody i spowalnianie odpływu wody w małych ciekach (rowach, strumieniach) przez hamowanie odpływu za pomocą małych budowli piętrzących, utrzymanie w dobrym stanie małych cieków mających znaczenie dla rolnictwa.
- Zwiększenie zasobów wody w glebie i jej dostępności dla roślin, przez: technologie uprawy gleby, które zwiększają zapasy wody glebowej i stopień ich wykorzystania przez rośliny (spulchnianie gleby, poprawa struktury gleby, zwiększanie zawartości próchnicy, poprawa fizycznych i wodnych właściwości gleby, zatrzymywanie opadów na polu, zwiększenie infiltracji, ograniczenie spływów powierzchniowych, ograniczenie parowania z powierzchni gleby, powiększanie aktywnej warstwy korzeniowej poboru wody, stwarzanie warunków do głębokiego korzenienia się roślin), dobór odpowiednich gatunków i odmian roślin odpornych na suszę (o krótszym okresie wegetacji, o mniejszych potrzebach wodnych, o głębszym systemie korzeniowym), nawożenie i zabiegi melioracyjne wspomagające rozwój silnych systemów korzeniowych, stosowanie nawodnień.
- Modyfikacja technologii użytkowania wody w gospodarstwie i na polu, w kierunku: oszczędzania wody, zwiększenia efektywności wykorzystanie wody przez wielokrotne jej użytkowanie, minimalizacji bezużytecznych odpływów wody z systemów melioracyjnych, zatrzymywania i gromadzenia wody z odpływów drenarskich, zmniejszenia zużycia wody przez rośliny przez ograniczanie ewapotranspiracji, poprawy prowadzenia i zarządzania nawodnieniami, wprowadzenia wodo- i energooszczędnych metod i technik nawadniania.
- Poprawa zarządzania zasobami wodnymi i ich dystrybucji w rolnictwie, przez: ulepszenie i rozwój istniejących metod rozrządu wody w systemach melioracyjnych w kierunku dynamicznego, elastycznego zarządzania gospodarką wodną z wykorzystaniem nowoczesnego systemu monitorowania stanu systemu wodnego (stany wody gruntowej, przepływy i stany wody w ciekach, monitoring obiektów hydrotechnicznych), dostosowanie algorytmów sterowania nawodnieniami do zmiennych warunków meteorologicznych i występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, rozwój regionalnych systemów monitorowania suszy dla potrzeb sterowania nawodnień i systemami wodnymi na obszarach rolniczych, rozwój systemów łączności w oparciu o GSM, zastosowanie metod teledetekcyjnych i systemu informacji przestrzennej w sterowaniu systemem wodnym.
- Rozwój świadomości społecznej w zakresie skutków susz i przeciwdziałań, poprzez: szkolenia dla rolników, wydawanie i upowszechnianie broszur, ulotek i biuletynów, rozpowszechnianie informacji przez radio, telewizję, prasę i internet.
Działania te obejmują różne metody, zabiegi i narzędzia przeciwdziałania suszom w zakresie rolniczych zasobów wodnych i ich użytkowania. Mogą to być krótkoterminowe dostosowania oraz długoterminowe działania adaptacyjne. Krótkoterminowe działania dostosowujące obejmują działania, które optymalizują produkcję rolną bez większych zmian systemowych (np. wcześniejsze siewy, zmiana odmian roślin, wysiew poplonów). Długoterminowe działania adaptacyjne odnoszą się do większych zmian systemowych (np. zmiany użytkowania ziemi, zmiany systemów produkcji rolniczej, wprowadzanie nowych upraw, nowe techniki gospodarowania ziemią, nowoczesne technologie prowadzenia i zarządzania nawodnieniami, rozwój małej retencji wodnej, zmiana świadomości społecznej). Działanie te powinny prowadzić do łagodzenia niekorzystnego oddziaływania susz na rolnictwo.