Prof. dr hab. Franciszek Czyżyk
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Dolnośląski Ośrodek Badawczy we Wrocławiu
Wraz z rozwojem sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków na obszarach wiejskich zwiększa się ilość osadów ściekowych powstających na tych obszarach. Objętość osadów płynnych, nieprzerabianych (surowych), powstających w oczyszczalniach ścieków na terenach wiejskich stanowi około 3 proc. objętości ścieków przyjmowanych przez oczyszczalnię, co daje przeciętnie 1-1,2 m3 osadu/1 mieszkańca rocznie. Odpowiada to ilości około 24-25 kg suchej masy osadu przypadającej/1 mieszkańca w ciągu roku. Osady z ścieków komunalnych, przed ich ostatecznym zagospodarowaniem, muszą być poddane wieloetapowym procesom uzdatniania (przeróbki), mianowicie: stabilizacji beztlenowej lub tlenowej, zagęszczaniu, higienizacji i odwadnianiu.
Osady z oczyszczalni wiejskich nie zawierają nadmiernych ilości metali ciężkich i są zasobne w substancje organiczną i składniki pokarmowe dla roślin. Dlatego ich racjonalną metodą zagospodarowania powinno być przyrodnicze wykorzystanie (rolnicze i rekultywacyjne). Osady ściekowe przeznaczone do rolniczego wykorzystania nie mogą zawierać bakterii z rodzaju Salmonella oraz żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris, Trichuris, Toxcara (wskaźnik ATT). W przypadku stosowania osadów na inne cele (rekultywacji gruntów, uprawy roślin nie przeznaczonych do spożycia itp.) wskaźnik ATT nie może przekraczać 300. Osady więc muszą być higienizowane, najlepiej przez zastosowanie pylistego wapna tlenkowego (CaO). Należy w tym celu dodawać 0,3-0,5 kg CaO/1 kg suchej masy osadu zagęszczonego lub odwodnionego do zawartości 20-25 proc. s.m. Im osad jest bardziej odwodniony i lepiej wymieszany po dodaniu wapna tym większy jest efekt higienizacji.
Osady spełniające wymagania obowiązujących przepisów odnośnie wskaźnika ATT i dopuszczalnych zawartości metali ciężkich, mogą być stosowane w postaci płynnej lub po odwodnieniu mechanicznym (na prasach lub w wirówkach). Najlepszą praktyką stosowania osadów płynnych jest ich wywóz i aplikacja do gleby przy użyciu wozu asenizacyjnego (beczkowozu) wyposażonego w zestaw wprowadzający osad pod powierzchnię gleby, podobnie jak w przypadku stosowania gnojowicy. Obecnie małe oczyszczalnie ścieków na terenach wiejskich w większości wyposażone są w urządzenia do mechanicznego odwadniania i workowania osadów. Osady po takim procesie mają konsystencję mazistą i sprawiają trudności w równomiernym rozprowadzaniu na polu oraz w zachowaniu ustalonej dawki. Korzystne jest więc poddawania takich osadów dalszemu uzdatnianiu, najlepiej przez kompostowanie. W procesie kompostowania konieczne jest utrzymanie optymalnych jego parametrów. Wyjściowy stosunek węgla do azotu (C:N) w kompostowanym materiale powinien wynosić od około 20 do 25, a wilgotność materiału 55-60 proc. Konieczne jest też dobre napowietrzanie kompostowanej masy. Osady ściekowe mają jednak zawężony stosunek C:N, zwykle mniejszy od 10 i dlatego korzystne jest ich kompostowanie z dodatkiem pociętej słomy, trocin lub biomasy z trawników, co podwyższa wartość C:N. Nawet bez wykonywania analiz chemicznych kompostowanych materiałów i obliczania stosunku C:N, można orientacyjnie uzyskać korzystne warunki procesu kompostowania mieszając odwodniony mechanicznie osad w następujących proporcjach wagowych: 1:1 ze słomą lub trawą i 1:0,5 z trocinami (najlepiej z drzew liściastych). Z jednej strony osadu można w ten sposób uzyskać 1,5-2 ton wartościowego kompostu, bezpiecznego i łatwego do rozprowadzenia na polu.