Łukasz Krajewski
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Falenty k. Warszawy
Wprowadzane od kilku lat dofinansowanie użytkowania działek rolnych z cennymi siedliskami przyrodniczymi, zgodnie z wymogami początkowo programu rolnośrodowiskowego, a obecnie programu rolno-środowiskowo-klimatycznego, ma jednocześnie korzystny wpływ m.in. na zachowanie właściwego uwodnienia siedlisk wodno-błotnych. Zobowiązanie do utrzymywania wysokiego poziomu wód gruntowych sprzyja zachowaniu siedlisk wielu gatunków ważek, w tym tych szczególnie dziś zagrożonych zanikiem – ważek związanych z różnymi typami torfowisk i z obszarami źródliskowymi.
Podczas monitoringu roślinności użytków rolnych w ostatnich latach zaobserwowano, że na wielu z nich fauna ważek jest nadspodziewanie bogata. Łącznie stwierdzono 33 gatunki ważek, zasiedlające dziewięć siedlisk przyrodniczych (łąki kaczeńcowe, trzęślicowe, selernicowe, świeże, murawy napiaskowe, szuwary turzycowe i kłociowe, torfowiska niskie i przejściowe). Szczególnie często obserwacje takie miały miejsce w dolinach, wzdłuż których koncentrują się użytki zielone. Obecność rzek, strumieni i starorzeczy powoduje, że nawet w znacznej odległości od wody, choćby na siedliskach suchych (piaszczyska), ważki znajdują dogodne miejsca do polowania. Koszenie roślinności sprzyja tworzeniu wysp ciepła w dolinach, co dla zmiennocieplnych owadów ma duże znaczenie. W takich miejscach napotkano m.in. rzadkie ważki południowe, dopiero od niedawna nieco częściej spotykane w Polsce – żagnicę południową, pospolitą w Afryce szafrankę czerwoną czy tężnicę małą. Do ciepłolubnych pionierów zalicza się też kolorowa ważka płaskobrzucha, zasiedlająca nawet pozbawione roślinności głębsze koleiny z wodą.
Najwięcej ważek napotkano na wilgotnych łąkach kaczeńcowych, pospolitych wśród użytków zielonych – kluczowe znaczenie dla ich bogactwa ma bliskość rowów wypełnionych wodą, co umożliwia rozwój wielu gatunków, zwłaszcza tych drobnych i o krótkim cyklu rozwojowym. Najczęściej spotykano na nich łątkę dzieweczkę, łunicę czerwoną, pióronoga zwykłego, nimfę stawową, tężnicę wytworną i szablaki: zwyczajnego i krwistego.
Podobnie w przypadku szuwarów i torfowisk korzystne było występowanie powierzchniowych zalewisk (choćby okresowych) lub potorfi wypełnionych wodą. Na torfowiskach zaobserwowano kilka gatunków specyficznych, takich jak zalotki – większa i czerwonawa, szablaki – żółty i czarny, czy łątka halabardówka, zasiedlających głównie ubogie, humusowe wody. Efektowne szablaki przepasane znaleziono nad niewielkimi, czystymi, źródliskowymi strumieniami.
W przypadku nadmiernych melioracji odwadniających poziom wód gruntowych spada na siedliskach mokradłowych, co wpływa negatywnie zarówno na cenną roślinność wilgociolubną, jak i na zróżnicowanie ważek. Zaobserwowano, że na siedliskach z właściwymi ocenami stanu uwodnienia w monitoringu roślinności, jednocześnie ważki występowały częściej. Tym samym wspieranie ochrony roślinności siedlisk zależnych od wysokiego poziomu wód gruntowych, w ramach wymogów programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego, może być jednocześnie doskonałym narzędziem ochrony ważek. Dotyczy to szczególnie najbardziej uwodnionych siedlisk torfowiskowych, których zarówno roślinność, jak i związane z nimi ważki, należą do aktualnie najbardziej zagrożonych zanikiem nie tylko w skali kraju, co jest wynikiem dawniej zbyt intensywnie prowadzonych odwodnień. Chrońmy więc siedliska tych jakże kolorowych owadów, aby nasze dzieci i wnuki mogły się nimi zachwycać także w przyszłe słoneczne, letnie dni!