Tekst: Grzegorz POCHOPIEŃ
W miesiącu lutym samorządy w całej Polsce otrzymały informację o ostatecznych kwotach subwencji oświatowej na 2021 r. wraz z metryczkami subwencji, czyli szczegółowymi informacjami dotyczącymi naliczenia tej subwencji.
Finansowy standard A wyniósł ok. 6069 zł, co oznacza jego wzrost w stosunku do ubiegłego roku o 2,6 proc. Finansowy standard A jest wprawdzie zjawiskiem nieco abstrakcyjnym i dość matematycznym, ale można go rozumieć jako gwarantowaną roczną kwotę na ucznia w szkole dla dzieci i młodzieży. Łączna wartość subwencji oświatowej na 2020 r. dla całego kraju przekroczyła 52 mld zł i była wyższa od ubiegłorocznej (bez uwzględnienia subwencji na dofinansowanie kosztów nauczania zdalnego dla nauczycieli) o 4,4 proc. W tym kontekście, wzrost ostatecznej wysokości finansowego standardu A nie wydaje się imponujący. Wzrost łącznej subwencji oświatowej o ok. 2,2 mld zł spowodowany był głównie zabezpieczeniem skutków przechodzących podwyżek wynagrodzeń dla nauczycieli wynoszących 6 proc., które miały miejsce we wrześniu 2020 r. Kwota wzrostu subwencji w tym roku powinna te skutki zabezpieczyć, przynajmniej średnio w kraju. Według moich szacunków tak też się stało. O wiele gorsza sytuacja miała miejsce w ubiegłym roku, kiedy wprowadzenie 6 proc. podwyżek od września 2020 r. wiązało się ze zwiększeniem subwencji oświatowej o zaledwie 100 mln zł. MEN tłumaczył to wtedy spadkiem liczby etatów nauczycieli. Spadek taki zapewne wystąpił, ale znaczną jego część można tłumaczyć wzrostem liczby godzin ponadwymiarowych nauczycieli w przeliczeniu na etat (szczególnie w szkołach powiatowych). Krótko mówiąc pod względem zabezpieczenia skutków podwyżek wynagrodzeń nauczycieli bieżący rok wydaje się o wiele korzystniejszy od poprzedniego.
Z wielkością finansowego standardu A wiąże się również coroczna jego zmiana w stosunku do wartości podawanej w październiku na potrzeby tworzenia budżetów przez samorządy (tzw. subwencja wstępna). Wysokość finansowego standardu A do subwencji wstępnej wyniosła 6110 zł. Samorządy otrzymując wstępne informację od Ministra Finansów układają na jej podstawie budżet na przyszły rok. Ostateczne wartości subwencji poznaje się jednak dopiero w trakcie roku budżetowego. W tym roku było to w pierwszej połowie lutego, co i tak jest dość wczesną datą. Najczęściej jest to przełom lutego i marca, a w zeszłym roku, ze względu na datę publikacji ustawy budżetowej, o wiele później. Jest zjawiskiem dość typowym, że ostateczne kwoty subwencji dla części samorządów okazują się mniejsze niż kwoty wstępne, a dla części wyższe. Oczywiście samorząd, któremu subwencja ostateczna wzrosła jest zadowolony z takiego stanu rzeczy. Samorząd, który doświadczył spadku subwencji ostatecznej, jeśli ten spadek jest znaczny, ma przed sobą trudne decyzje oszczędnościowe. Trzeba mieć świadomość, że różnica subwencji ostatecznej i wstępnej będzie zawsze towarzyszyła systemowi subwencji oświatowej, przynajmniej jeśli nie zmienią się zasady i terminy tworzenia budżetów. Ryzyko to zawsze musi być brane pod uwagę przez decydentów odpowiedzialnych za budżet. Pocieszającym jest fakt, że w poprzednich latach ryzyko to było wyższe, ze względu na inny sposób zbierania danych do obliczania subwencji. Obecny system zbierania danych oświatowych jest oparty o dane zbierane praktycznie w czasie rzeczywistym i daje duże nadzieje na przyszłość co do zmniejszania się dysproporcji między subwencją ostateczną a wstępną. To już drugi rok działania na nowym systemie (systemie informacji oświatowej). W tym roku różnica między standardami ostatecznym i wstępnym wyniosła 0,7 proc. Ściślej rzecz biorąc finansowy standard A ostateczny był niższy o ok. 0,7 proc. od jego wstępnej wartości. W zeszłym roku było to aż 1,1 proc. (również spadek ostatecznego), a gdyby uwzględnić dołożone 100 mln zł na podwyżki 6 proc. od września 2020 r., to spadek wyniósł nawet 1,3 proc. Można powiedzieć, że pod tym względem rzeczy idą w dobrym kierunku, Można się również spodziewać jeszcze mniejszej różnicy finansowych standardów A w kolejnych latach. Dużą role odgrywa tutaj wyszkolenie pracowników szkół i placówek w prawidłowym i terminowym wprowadzaniu danych do systemu informacji oświatowej. Rzetelne i terminowe dane w systemie informacji oświatowej to mniejsze kłopoty dla budżetu samorządu w przyszłości. Nie trzeba przypominać, że finansowanie oświaty to jedna z większych pozycji budżetowych każdego samorządu.
W zakresie szczegółowych rozwiązań w subwencji oświatowej na rok 2020 należy wymienić:
Zwiększenie wagi P2, czyli dodatkowe środki dla szkół o klasach nie większych niż 18 uczniów w niezamożnych samorządach. Wartość wagi wzrasta z poziomu 0,1 do 0,15, co daje dodatkowe środki dla tych szkół w wysokości ok. 303 zł na ucznia. Z pewnością pomoże to niektórym samorządom, głównie gminom wiejskim. Na poziomie typowego oddziału klasowego dla szkół podstawowych na wsi, czyli 15 uczniów, wzrost wagi P2 oznacza dodatkowe środki na każdy oddział w wysokości 4,6 tys. zł. Pozwoli to na sfinansowanie rocznego kosztu wynagrodzenia (wraz z pochodnymi) dla nauczyciela realizującego jedną godzinę w tygodniu. Dla maksymalnej wielkości szkoły podstawowej posiadającej wszystkie 8 klas, która może być przeliczana tą wagą (144 uczniów) dodatkowe środki to ok. 44 tys. zł, co już wystarczy na pokrycie wynagrodzenia wraz z pochodnymi, dla połowy przeciętnego etatu nauczyciela. Z drugiej strony zamożniejsze samorządy stracą na tej zmianie, ponieważ spowodowała ona spadek finansowego standardu A o ok. 0,25 proc.
Wagą P2 zostały też objęte szkoły niepubliczne, co kończy trwający przez ponad rok eksperyment z różnicowaniem subwencji na szkoły publiczne i niepubliczne. Dla małych szkół niepublicznych w mniej zamożnych samorządach to zdecydowanie dobra wiadomość, gdyż otrzymają dodatkowo ok. 910 zł rocznie na ucznia. Efekt dla szkół niepublicznych będzie widoczny po pierwszej aktualizacji i wyrównaniu, które nastąpi od kwietnia 2021 r., z wyrównaniem od stycznia.